Siły zbrojne Ukrainy w latach 2014–2020. Zarys struktury i wyposażenia

Wybuch wojny na wschodzie Ukrainy był wielkim wyzwaniem dla tamtejszych sił zbrojnych. Teoretycznie źródła opisujące ich możliwości i ogólny potencjał do 2013–2014 roku tworzyły wizję stosunkowo dobrze przygotowanego wojska, jednak wyzwanie, jakim stali się separatyści z Doniecka i Ługańska, szybko zweryfikowało tę tezę. W praktyce Siły Zbrojne Ukrainy (Zbrojni syły Ukrajiny) nie były gotowe do przeciwstawienia się początkowo grupom separatystów, a w późniejszym okresie regularnej armii, którą DRL i ŁRL stworzyły z rosyjską pomocą.

Te wydarzenia zmusiły władze Ukrainy do podjęcia działań w celu zreformowania wojska. Zbadanie tego zjawiska powinno obejmować również analizę zmian w zakresie prawodawstwa i budżetu na wydatki wojskowe, jednak to opracowanie skupi się jedynie na kwestiach struktur, liczebności, wyposażenia i szkolenia ukraińskich sił zbrojnych, tak porównać i określić ich możliwości bojowe od 2014 do 2020 roku.

Krótka historia ukraińskich sił zbrojnych

Siły Zbrojne Ukrainy powstawały od 1991 roku. Proces ten zapoczątkowała ukraińska proklamacją niepodległości i rozpad Związku Radzieckiego. To właśnie wyodrębnione wojska radzieckie stacjonujące w tym okresie na terytorium Ukrainy tworzyły wojsko tego kraju. W tym początkowym okresie liczyło on nawet 900 tysięcy żołnierzy i dysponowało znaczącym potencjałem jądrowym¹.

Kolejnymi etapami formowania ukraińskich sił zbrojnych były takie wydarzenia jak porozumienie taszkenckie z 1992 roku, które dzieliło limity uzbrojenia nałożone na ZSRR przez Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (CFE), między nowo powstałe państwa byłych republik radzieckich, memorandum budapeszteńskie z 1994 roku, dotyczące przekazania ukraińskiego potencjału jądrowego Rosji w zamian za rosyjskie, brytyjskie i amerykańskie gwarancje bezpieczeństwa oraz porozumienie o podziale Floty Czarnomorskiej między Ukrainę i Rosję z 1997 roku². Próby jasnego rozdziału nie pozwoliły jednak na całkowite uniezależnienie od wschodniego sąsiada. W dalszym ciągu ukraińskie wojsko musiało współpracować z rosyjskim w takich kwestiach jak zabezpieczenie materiałowo-techniczne lub szkolenie kadr, zarówno dowódczych, jak i personelu wykonującymi wyspecjalizowane zadania, zależne od rodzaju wojsk³.

W kolejnych latach podejmowano próby reform, zarówno strukturalnych, jak i technicznych. Do momentu wydarzeń z 2014 roku Ukraina starała się balansować na gwarancjach politycznych, które otrzymała z momentem wycofania się z „klubu atomowego”. Działania władz polegały na chęci stworzenia państwa bezblokowego. Do 2014 roku pojawiały się próby (szczególnie po pomarańczowej rewolucji) ożywienia współpracy na linii Ukraina–NATO, ale nie cieszyły się znaczącym poparciem społeczeństwa i nie wpłynęły w znaczący sposób na reformy wojska⁴.

Sytuacja w ukraińskich siłach zbrojnych przed aneksją Krymu i wojną na wschodzie kraju była mało atrakcyjna. Od 1991 do 2014 rok finansowanie stale zmniejszano, a wewnątrz struktur wojskowo‑obronnych panowała korupcja. Nie wprowadzano innowacji do kierownictwa sił zbrojnych, a kwestie techniczne były zaniedbywane⁵. Rok 2014 zmobilizował władze do reorganizacji i rozpoczęcia głębokich reform.

Przeczytaj też: Siły zbrojne Donieckiej Republiki Ludowej – zarys struktury i wyposażenia

Struktura

Jednym z ogromnych wyzwań w 2014 roku była struktura dowodzenia i ogólna struktura wojsk, rozumiana jako ilość oddziałów i pododdziałów. Problemy związane ze strukturą dowodzenia polegały na braku odpowiednich dowództw na szczeblu operacyjno-strategicznym, które odpowiadałyby za wszystkie kierunki potencjalnych działań. Nowo powstałe dowództwa SZ Ukrainy początkowo odpowiadały jedynie za okręgi wojskowe, które były tożsame z okręgami funkcjonującymi za czasów ZSRR i skupiały się na kierunku zachodnim. Kierunek wschodni – gdzie w poprzednim systemie znajdowała się inna część tego samego organizmu państwowego – był przed wiele lat zaniedbywany. Reformy w tej kwestii zaczęto wprowadzać w 2013 roku, ale rzeczywiste rozwiązania zaczęły się pojawiać pod koniec 2014 roku⁶, gdy stworzono nową strukturę dowodzenia.

Nowa struktura obejmowała cztery poziomy dowodzenia⁷. W skład poziomu strategicznego wchodziło: Ministerstwo Obrony, Sztab Generalny, jednostki odpowiedzialne za logistykę, jednostki odpowiedzialne za uzbrojenie, Główna Dyrekcja Wsparcia Operacyjnego i Główne Centrum Dowodzenia. Poziom operacyjno-strategiczny obejmował Dowództwa Rodzajów SZ (Wojsk Lądowych, Sił Powietrznych i Marynarki Wojennej) oraz Dowództwo Mobilnych Sił Szturmowych. Poziom operacyjny tworzyły Dowództwa Operacyjne „Północ” i „Południe”, Dowództwo 8. Korpusu Armijnego oraz Dowództwo Powietrzne. Poziom taktyczny to dowództwa brygad, pułków, baz, składów, arsenałów i innych jednostek wojskowych.

Reforma miała wpłynąć na usprawnienie rozdziału funkcji i kompetencji operacyjnych i administracyjnych oraz ogólnego funkcjonowania i wsparcia wojska. Główny nacisk położono na dostosowanie dowodzenia do wymogów zbliżonych do NATO. Dodatkowym czynnikiem określającym nowe potrzeby była dynamiczna sytuacja na wschodzie Ukrainy, gdzie separatyści aktywnie rozwijali swoje struktury militarne.

W 2015 roku nastąpiły kolejne zmiany. Z najwyższego szczebla usunięto Główne Centrum Dowodzenia. Poziom operacyjno-strategiczny tworzyło Dowództwo Operacji Połączonych (działań połączonych), Dowództwa Rodzajów SZ i Dowództwo Sił Specjalnych. Przeformowany poziom operacyjny obejmował: Dowództwo Mobilnych Sił Szturmowych, Dowództwa Operacyjne Wojsk Lądowych „Północ”, „Południe”, „Wschód” i „Zachód”, Dowództwa Powietrzne „Centrum”, „Zachód” i „Południe” oraz Dowództwa „Południowej” i „Zachodniej” Bazy Marynarki Wojennej. Główne założenia struktury dowództwa poziomu taktycznego zostały bez zmian⁸. Dalej obejmował on dowództwa związków taktycznych i oddziałów oraz innych jednostek wojskowych, ale dodatkowo bezpośrednio pod Dowództwo Operacji Połączonych na poziomie taktycznym wyszczególniono „Kontyngenty Narodowe”, czyli kontyngenty wojskowe działające w ramach misji poza granicami państwa.

2016 rok to kolejne modyfikacje i zmiany w strukturze dowodzenia, obejmujące usprawnienia systemu dowodzenia i łączności. Główna zmiana to zrezygnowanie z poziomu operacyjno-strategicznego. Struktura dowodzenia z 2016 roku⁹ obejmuje trzy poziomy dowodzenia: strategiczny, operacyjny i taktyczny. Skład pierwszego został w niezmienionej formie. Poziom operacyjny wchłonął jednostki, które wchodziły wcześniej w skład poziomu operacyjno-strategicznego. Dodatkowo powstało Dowództwo Powietrzne „Wschód”. Natomiast struktura dowodzenia na poziomie taktycznym została bez większych zmian.

W 2017 roku poziom strategiczny¹⁰ wzbogacono o Główną Dyrekcję Logistyki. Do poziomu operacyjnego dodano, podporządkowaną pod Dowództwo Wojsk Lądowych, Kwaterę Główną Korpusu Rezerwy. Dowództwo Sił Specjalnych przeorganizowano w Dowództwo Sił Operacji Specjalnych – SSO (Syły specialnych operacij; w polskiej literaturze można spotkać spolszczony akronim SOS). Reszta komponentów przedstawiała się podobnie do struktury z ubiegłego roku.

Ostatnie oficjalnie przedstawione aktualizacje struktury dowodzenia opisano w Białej Księdze SZ Ukrainy z 2019 roku. Przedstawiona struktura¹¹ znacząco odbiega od wcześniejszych. Poziom strategiczny obejmował: Ministerstwo Obrony, Sztab Generalny i organy administracji wojskowej, które pełnią odrębne funkcje Sztabu Generalnego: Główny Departament Wsparcia Operacyjnego, Główny Wojskowy Departament Medyczny i Dowództwo Logistyczne SZ. W skład poziomu operacyjnego weszły: Dowództwa Rodzajów SZ, Dowództwo Sił Desantowo-Szturmowych, Dowództwo Sił Specjalnych Operacji, Kwatera Główna Operacji (działań) Połączonych, Dowództwa Operacyjne „Północ”, „Południe”, „Wschód” i „Zachód” (podporządkowane pod Dowództwo Wojsk Lądowych), Dowództwo Korpusu Rezerwy Wojsk Lądowych, Dowództwa Sił Powietrznych „Centrum”, „Wschód”, „Zachód” i „Południe” oraz Dowództwa Marynarki Wojennej i Piechoty Morskiej. Poziom taktyczny obejmuje struktury dowodzenia (lub zarządzania) brygad, pułków, baz, magazynów, arsenałów i pozostałych jednostek wojskowych.

Reformy i ulepszenia struktury dowodzenia mają w dalszym ciągu na celu utrzymanie jak najlepszej zdolności operacyjnej, w oparciu o spektrum zadań i wyzwań związanych z obroną Ukrainy.

Powierzchowna analiza struktury dowodzenia pozwala dostrzec, że Ukraina aspiruje do zbliżenia z NATO i stara się udoskonalać cały system obronności w obliczu stałej presji, jaką tworzy agresywny separatyzm. Ta druga kwestia stanowi zarówno wyzwanie, jak i szansę. Wyzwanie istnieje w kontekście zagrożenia, jakie tworzy, szansa – jako czynnik, który realnie będzie weryfikować wprowadzane rozwiązania. Oprócz przedstawionych zmian struktury dowodzenia ukraińskie siły zbrojne musiały zmierzyć się również z potrzebą i próbą zmian struktur organizacyjnych oddziałów i pododdziałów.

Zmiany zachodzące w strukturach organizacyjnych jednostek wojskowych dotyczyły głównie ilości. Jako podstawę struktury można wyodrębnić rodzaje sił zbrojnych, na które składają się Wojska Lądowe (Suchoputni wijśka), Siły Powietrzne (Powitriani Syły), Marynarkę Wojenną (Wijśkowo-Morśki Syły), Siły Operacji Specjalnych (Syły specialnych operacij) oraz Wojska Desantowo-Szturmowe (Desantno-szturmowi wijśka). Największym beneficjentem były Wojska Lądowe, najmocniej zaangażowane w wojnę na wschodzie kraju. Marginalna kwestia modernizacji Sił Powietrznych i regres w kontekście Marynarki Wojennej powoduje, iż główny nacisk analizy będzie wskazywał różnice zachodzące w Wojskach Lądowych¹². Większość jednostek rodzajów sił zbrojnych Ukrainy była i jest uformowana w brygady i pułki. Ze względu na nietransparentność informacji analiza poszczególnych zmian wewnętrznych w składach na przykład brygad jest niemożliwa. Zmiany, które zachodziły w latach 2014–2020, można rozpatrywać w kontekście liczbowym, obserwując powstawanie nowych jednostek i analizując ich przeznaczenie.

Siły Zbrojne Ukrainy w liczbach

Opracowania polskich ośrodków analitycznych na temat reform, modernizacji i zmian w ukraińskich siłach zbrojnych wskutek działań w Donbasie, przedstawiają różne wartości liczbowe w kontekście powstawania nowych związków taktycznych. Analizując dane liczbowe, trzeba jednak pamiętać, że mogą one odbiegać od rzeczywistego stanu potencjału sił zbrojnych. Z chwilą aneksji Krymu minister obrony Ihor Teniuch ogłosił komunikat, który wskazywał, że 170-tysięczne wojsko ma jedynie 6 tysięcy żołnierzy rzeczywiście zdolnych do prowadzenia zadań bojowych¹³. Mając to na uwadze, dalsza analiza ma charakter wskazania trendu i tendencji rozbudowy sił zbrojnych. Podanie pełnego rzeczywistego stanu jest problematyczne i w niektórych przypadkach będzie określone na podstawie danych z przedziału lat 2014–2020.

W pierwszej kolejności przyjrzyjmy się potencjałowi liczbowemu przedstawionemu przez International Institute for Strategic Studies (IISS), w dwóch opracowaniach The Military Balance – z roku 2013 i 2019. Taki dobór roczników pozwala na zbadanie potencjału w momencie sprzed wybuchu konfliktu zbrojnego i z ostatniego zakończonego roku kalendarzowego.

Ogólne porównanie liczby ukraińskich żołnierzy, 2013–2019, wg IISS
Rodzaj jednostek	Rok
	2013	2019
Liczba aktywnych żołnierzy	129 950	209 000
Wojska lądowe	70 750	145 000
Siły powietrzne	45 250	45 000
Marynarka wojenna	13 950	11 000
Wojska Desantowo-Szturmowe	brak danych	8 000
Siły Specjalnego Przeznaczenia	brak danych	brak danych
Rezerwa	1 000 000	900 000

Przedstawione dane pokrywają się z wcześniej wspominanymi aspektami. Ogólna liczba żołnierzy wzrosła. Głównym beneficjentem są Wojska Lądowe, których skład wzrósł praktycznie o ponad sto procent. Siły powietrzne są na podobnym poziomie, a Marynarkę Wojenną dotknął wspomniany regres. Opracowania The Military Balance nie podają dokładnych danych co do potencjału wojsk desantowo-szturmowych i specjalnych (opracowanie z 2013 roku zawiera jednostki specjalne w Wojskach Lądowych). Liczba rezerwistów jest umowna i przedstawia raczej potencjalny aniżeli rzeczywisty stan osób po przeszkoleniu wojskowym.

Kolejna sekcja dotyczy Wojsk Lądowych, a dokładniej – liczby związków taktycznych lub oddziałów wchodzących w ich skład.

Zestawienie jednostek ukraińskich Wojsk Lądowych, 2013–2019, wg IISS
Rodzaj jednostek	Rok
	2013	2019
Brygady	17	39
Pułki	22	13

Zaprezentowane zestawienie liczbowe wskazuje na tendencję rozbudowy Wojsk Lądowych. The Military Balance z 2019 roku wymienia w składzie ukraińskich Wojsk Lądowych jeszcze sześć samodzielnych batalionów (pięć rozpoznania i jeden walki radioelektronicznej) oraz trzy kompanie (dwie walki radioelektronicznej i jedna wsparcia)¹⁴.

Według opracowań analityków z Ośrodka Studiów Wschodnich Siły Zbrojne Ukrainy od momentu rozpoczęcia konfliktu zainicjowały formowanie siedemnastu nowych brygad ogólnowojskowych i wsparcia bojowego. Jako wyjściową liczbę brygad wchodzących w skład SZ Ukrainy, w tym Wojsk Lądowych, w 2014 roku podają dwadzieścia lub dwadzieścia jeden, a w 2017 jest ich już czterdzieści sześć¹⁵.

Liczba rozwiniętych związków taktycznych w SZ Ukrainy, 2014–2017.
Brygady	Panc.	Zmech.	Zmot.	Piech. górskiej	Aeromob.	Piech. morskiej	lotnictwa wojsk ląd.	Artylerii
2014	2	6	–	1	4	–	3	4
2015	3	9	2	2	5	1	3	6
2016	4	12	4	2	6	1	4	7
2017	5	14	4	3	8	1	4	7

Potwierdza to, że główny nacisk położono na rozbudowę struktur lądowych sił zbrojnych. W obliczu tak zaawansowanych zmian i rozbudowy wojsk lądowych nie sposób przedstawić dokładnej struktury jednostek wojskowych wchodzących w skład tego rodzaju sił zbrojnych.

Roczniki The Military Balance nie przedstawiają dokładnych danych co do liczby związków taktycznych lub oddziałów wchodzących w skład Sił Powietrznych i Marynarki Wojennej, natomiast Siły Operacji Specjalnych i Wojska Desantowo-Szturmowe poruszono w marginalnym stopniu. Aby wskazać ogólny zarys struktur pozostałych rodzajów sił zbrojnych Ukrainy, przyjrzyjmy się więc strukturze komponentów z 2016 roku. Trzeba jednak pamiętać, że dynamika reform struktury dowodzenia miała również odzwierciedlenie w zmianach strukturalnych jednostek wojskowych. Powstawanie nowych dowództw zmieniało podporządkowanie jednostek lub kładło kres ich istnieniu.

W 2016 roku struktura Sił Powietrznych Ukrainy obejmowała jednostki wchodzące w skład dowództwa głównego oraz „Zachodniego”, „Południowego” i „Centralnego”. Dowództwu głównemu podporządkowane było¹⁶ pięć brygad (dwie lotnictwa taktycznego i trzy lotnictwa transportowego) oraz dwa pułki (jeden bezzałogowych statków powietrznych i jeden dowodzenia).

Dowództwo „Zachodnie” miało do dyspozycji dwie brygady (jedną lotnictwa taktycznego i jedną radiotechniczną) oraz cztery pułki (trzy obrony przeciwlotniczej i jeden dowodzenia). Dowództwo„Południowe” dysponowało czterema brygadami (jedną lotnictwa taktycznego, dwiema obrony przeciwlotniczej i jedną radiotechniczną) oraz trzema pułkami (jednym obrony przeciwlotniczej, jednym dowodzenia i jednym radiotechnicznym). W skład Dowództwa „Centralnego” wchodziło sześć brygad (dwie lotnictwa taktycznego, dwie obrony przeciwlotniczej i dwie radiotechniczne) oraz trzy pułki (dwa obrony przeciwlotniczej i jeden dowodzenia)¹⁷.

Brak dokładnych danych określających strukturę w 2020 roku tworzy potrzebę bazowania na strukturze Sił Powietrznych z 2016 roku. Istnieje możliwość wypracowania na podstawie tego ogólnych wniosków dotyczących potencjału Sił Powietrznych, ale samo podporządkowanie związków taktycznych i oddziałów nie ma przełożenia na obecną strukturę dowodzenia komponentu powietrznego, w którym występuje od 2018 roku dowództwo zabezpieczające kierunek wschodni.

Marynarka Wojenna Ukrainy w 2016 roku zbudowana była z jednostek podporządkowanych trzem dowództwom. W skład głównego dowództwa wchodziły trzy brygady (jedna „morska”, jedna artylerii brzegowej i jedna lotnictwa morskiego) oraz trzy bataliony (piechoty morskiej). Dowództwa Zachodnie i Południowe miały do dyspozycji po jednej brygadzie okrętów nawodnych¹⁸.

Początki sił specjalnych na Ukrainie wynikały z doświadczeń tradycji radzieckiego specnazu (sił specjalnego przeznaczenia). Po 1991 roku odziedziczone struktury specjalne nie podlegały większej modernizacji. Główną kwestą stało się redukowanie jednostek. W ten sposób w 2014 roku, na chwilę sprzed rozpoczęcia konfliktu, ukraińskie siły specjalne liczyły dwa pułki specnazu, podporządkowane jednocześnie pod Dowództwo Wojsk Lądowych i wywiad wojskowy¹⁹.

Okres 2014–2020 dla ukraińskich Sił Operacji Specjalnych to ta sama droga transformacji według standardów NATO. Obok zmian na poziomie dowodzenia, rozpoczęto tworzenie nowych formacji, w tym przekazywanie jednostek specjalnych, które podlegały pod inne służby lub rodzaje sił zbrojnych. W ten sposób w 2018 roku SSO dysponowały czterema jednostkami bojowymi (dwa wcześniej wspomniane pułki specnazu i dwa centra specjalnego przeznaczenia), pięcioma jednostkami operacji informacyjno-psychologicznych, jednym centrum szkoleniowo-treningowym oraz samodzielnym batalionem dowodzenia i zabezpieczenia²⁰.

Wojska Desantowo-Szturmowe również podlegały procesowi transformacji. Jej charakter możemy dostrzec na przykładzie wcześniej omawianej struktury dowodzenia: siły desantowe podlegały początkowo Dowództwu Mobilnych Sił Szturmowych, a później Dowództwu Wojsk Desantowo‑Szturmowych. Ich obecny potencjał według IISS stanowią dwie brygady aeromobilne²¹.

Przeczytaj też: Ukraińskie modernizacje radzieckich systemów przeciwlotniczych

Wyposażenie

Historia wyposażenia ukraińskich sił zbrojnych dzieli się na dwa zasadnicze etapy. Pierwszy etap to czas przed rozpoczęciem konfliktu zbrojnego na wschodzie kraju. Cechuje go zaniedbanie techniczne – większość sprzętu była w krytycznym stanie, a gotowe do prawidłowego funkcjonowania były tylko jednostki, które funkcjonowały w ramach misji zagranicznych²². Drugi etap rozpoczął się wraz z działaniami zbrojnymi. W okresie 2014–2015 na masową skalę rozpoczęto naprawy sprzętu wojskowego, a w kolejnych latach rozpoczynano szerokie programy modernizacji, szczególnie Wojsk Lądowych.

Przy poniższych zestawieniach sporządzonych na podstawie opracowań IISS i FlightGlobal należy pamiętać o dwóch elementach. Pierwszy to zmiany zachodzące pomiędzy początkowym a końcowym rokiem, związane z utratą sprzętu w wyniku zniszczenia lub przejęcia przez przeciwnika. Drugi element dotyczy różnorodności modernizacji. Wojska Lądowe są najmocniej zaangażowane w konflikt na wchodzie kraju, toteż stosunek zmian powinien być najbardziej zauważalny.

Główne wyposażenie ukraińskich wojsk lądowych, 2013–2019, wg IISS
	2013	2019
Czołgi	Łącznie 1110, w tym: T-84 (10); T-64 (1100)	Łącznie 854, w tym: T-64 (720); T-72 (100); T-80 (28); T-84 (6)
Bojowe wozy piechoty	Łącznie 3028, w tym: BMD-1/2 (130); BMP-1 (990); BMP-2 (1430); BMP-3 (4); BRM (458)	Łącznie 1137, w tym: BMP-1 (193); BMP-2 (890); BMP-3 (4)
Transportery opancerzone	Łącznie 2000, w tym: BTR (1400+); BRDM-2 (600)	Łącznie 900, w tym: BTR (340); BRDM-2 (500)

Zaprezentowane dane są ogólne, ponieważ sprzęt istnieje i służy w wielu odmianach, podtypach i modernizacjach. Główne wnioski dotyczą liczebności i różnorodności. Agresja separatystów i Rosjan był poważnym ciosem dla ukraińskiego wojska. Straty w sprzęcie można zaobserwować na pierwszy rzut oka. Zmienia się natomiast wachlarz niektórych kategorii wyposażenia jednostek lądowych, widać na przykład zwiększenie różnorodności czołgów. Zjawisko to wiąże się z podjętą w 2014 roku współpracą Ministerstwa Obrony Ukrainy z państwowym przemysłem obronnym skonsolidowanym (od 2010 roku) w koncernie Ukroboronprom. Ale współpraca z bardzo dobrze rozwiniętym i bogaty przemysłem obronnym, mającym spore możliwości produkcyjne, szczególnie w zakresie sprzętu pancernego, nie gwarantuje odpowiedniego dozbrojenia. Wynika to głównie z braku odpowiednich nakładów na proces pozyskiwania sprzętu dla ukraińskiego wojska (mimo względnego wzrostu od 2014 roku).

Nowe jednostki pancerne to głównie sprzęt wycofany ze służby lub przetrzymywany w posowieckich magazynach, który naprawiono lub wyremontowano. Część wyposażenia ukraińskich wojsk lądowych została kupiona, ale dotyczy to stosunkowo małej części wskazywanego potencjału. W ten sposób pozyskiwano zarówno nowe egzemplarze, jak i używane, które później podlegały renowacji.

Główne wyposażenie ukraińskiej artylerii, 2013–2019, wg IISS
	2013	2019
Artyleria samobieżna	Łącznie 1220, w tym: 2S1 (600); 2S3 (460)	Łącznie 565+, w tym: 2S1 (270); 2S3 (235)
Artyleria holowana	Łącznie 1000, w tym: 2A36 (290); 2A65 (185); D-30 (370)	Łącznie 515+, w tym: 2A36 (180); 2A65 (130); D-30 (75)
Artyleria rakietowa	Łącznie 550, w tym: BM-21 Grad (315); BM-30 Smiercz (80)	Łącznie 350, w tym: BM-21 Grad (185); BM-30 Smiercz (75)

Jak widać, potencjał sprzed wybuchu konfliktu wyglądał liczbowo bardzo atrakcyjnie. Niestety wojna szybko zweryfikowała liczbę i jakość sprzętu.

Roczniki IISS nie przedstawiają dokładnych danych liczbowych na temat wyposażenia Sił Powietrznych. Dane te można jednak zaczerpnąć z opracowań World Air Forces wydawanych przez FlightGlobal.

	2014	2019
MiG-29	19	21
Su-24	11	12
Su-25	15	13
Su-27	16	33
An-26/-30	2	3
An-24/-26	19	24
An-70	0	1
Ił-76	5	5
Tu-134	1	0
L-39	40	60

Zwraca uwagę zwiększenie liczby samolotów bojowych. Oczywiście nie może być mowy o pozyskiwaniu nowych maszyn od Rosji. Wzrost wynika z przywracania do służby (i – w wielu przypadkach – modernizowania) samolotów zmagazynowanych.

Marynarka Wojenna Ukrainy ucierpiała z chwilą aneksji Krymu przez Federację Rosyjską. Do strat możemy wliczyć część kadry, baz i okrętów. Ukraina straciła wtedy łącznie aż 189 jednostek wojskowych (przez co należy rozumieć nie tylko okręty, ale też statki powietrzne, budynki oraz instalacje). Obecnie informacje dotyczące potencjału ukraińskiej MW wskazują, że dysponuje ona jedną fregatą – Hetman Sahajdacznyj projektu 1135.1 – jedenastoma jednostkami patrolowymi oraz jednym trałowcem. Tak przedstawiony potencjał należy jednak poszerzyć o okręt desantowy Jurij Ołefirenko i kuter rakietowy Pryłuki. Dodatkowo ukraińska marynarka wojenna została wzmocniona pod koniec dekady poprzez otrzymanie dwóch amerykańskich kutrów patrolowych typu Island, przy czym nie jest to jedyna pomoc ze strony Stanów Zjednoczonych. W czerwcu 2020 roku strona amerykańska zaakceptowała sprzedaż szesnastu kutrów patrolowych dla Ukrainy. Dopełnieniem wyposażenia może być między innymi zwrócony przez Rosję holownik i dwa kutry opancerzone, które zostały zatrzymane przez Rosjan podczas incydentu na Cieśninie Kerczeńskiej.

Opracowania dotyczące wyposażenia SSO i Wojsk Desantowo-Szturmowych nie określają precyzyjnie ich sprzętu. The Military Balance z 2019 roku podaje, że wyposażenie jednostek aeromobilnych to podobny wachlarz transporterów opancerzonych i wozów bojowych jak w przypadku Wojsk Lądowych²³. W kwestii wyposażenia SSO brak informacji.

Szkolenie

Szkolenie w ukraińskim wojsku przed 2014 rokiem oceniano jako jedno z najsłabszych przedsięwzięć Sił Zbrojnych Ukrainy. Błędy i braki w ćwiczeniach zarówno sztabowych, jak i poligonowych, wyszły w pierwszych fazach konfliktu. Po 2014 roku, mimo minimalnego finansowania szkolenia, zaczęto zwiększać zakres ćwiczeń. Odbywały się one zarówno na szczeblu dowódczym – brygady – jak i niższym, w ramach ćwiczeń poligonowych. Główny nacisk stawiano na przeszkolenie rezerwy. W 2016 roku przeszkolono 40 tysięcy rezerwistów, a w kolejnym – o 100% więcej²⁴.

W kwestii wyszkolenia jednostek kluczowe jest wsparcie państw Sojuszu Północnoatlantyckiego. Skupia się ono głównie na pomocy w podstawowym szkoleniu pododdziałów, ale niewątpliwie zbliża jednostki ukraińskie do standardów NATO. Siły Zbrojne Ukrainy stawiają sobie ambitne cele szkoleniowe, zakładające przeszkolenie nawet do pięciu batalionów (Wojsk Lądowych i Desantowo‑Szturmowych) rocznie²⁵.

Na szczególną uwagę zasługują również zmiany w szkoleniu jednostek specjalnych, które przez długi czas przywiązane były do tradycji radzieckich. Od 2014 roku ich szkolenia opierają się na nowych elementach, wprowadzonych przez partnerów z NATO. Jako przykład można wymienić szkolenia ukraińskich sił specjalnych przez polskich komandosów z JWK w 2016 roku²⁶.

Podsumowanie

Wojna na wschodzie Ukrainy zweryfikowała potencjał i sposób funkcjonowania Sił Zbrojnych Ukrainy. Analizy liczbowe pokazują, że duża ilość sprzętu nie nadawała się do funkcjonowania. Zmiany struktur dowodzenia, pokazują że Ukraina próbuje aktywnie przeciwstawić się zagrożeniu i dostosowuje siły zbrojne do nowych standardów, które mogłyby zagwarantować jej bezpieczeństwo. Ze względu na charakter toczącej się na Ukrainie wojny główny nacisk położono na rozwój i modernizację Wojsk Lądowych, Siły Operacji Specjalnych i Wojsk Desantowo-Szturmowych.

Szkolenie skupia się na szybkim podniesieniu rezerw osobowych i liczebności sił zbrojnych. Przyjmowane standardy struktur NATO stanowią na pewno wartość dodatnią, ale nie są jednoznaczne z rzeczywistym podniesieniem umiejętności i możliwości bojowych żołnierzy do standardów zachodnich. Według statystyk udostępnionych przez ministerstwo obrony tamtejsze siły zbrojne zaimplementowały do tej pory 16% standardów NATO (z około 2000 norm i 1200 porozumień o standaryzacji wiążących członków sojuszu).

Ocena możliwości jest problematyczna mimo widocznych trendów i tendencji zmian. Dodatkową trudnością jest dobór przeciwnika lub zagrożenia, z którym miałoby się zmierzyć ukraińskie wojsko. Separatyści początkowo nie stanowili wielkiego wyzwania, a operacja ATO prowadzona przez ukraińskie formacje mundurowe w początkowej fazie odnosiła sukcesy. W 2018 roku operację musiało jednak przejąć wojsko regularne, które nie poradziło sobie z fizyczną eliminacją enklaw separatystycznych. Oczywisty argument po stronie potencjału separatystów to ogromne wsparcie ze strony Federacji Rosyjskiej, więc w tym aspekcie pytaniem jest: czy potencjalnym przeciwnikiem są jedynie wojska separatystów czy wojska Federacji Rosyjskiej? W zależności od odpowiedzi można spekulować i próbować określić możliwości bojowe Sił Zbrojnych Ukrainy.

Przeczytaj też: Rakietowa Ukraina. Sytuacja nad Dnieprem wobec końca INF

Przypisy

1. A. Romanowska, Armia ukraińska: nowy początek, [w:] Wiedza Obronna, nr 3-4, 2018, ss. 84–85.
2. A. Wilk, Najlepsza armia, jaką miała Ukraina. Zmiany w siłach zbrojnych Ukrainy po agresji rosyjskiej, PRACE OSW, Ośrodek Studiów Wschodnich, Nr 66, Warszawa 2017, s. 8.
3. Ibidem, ss. 8–9.
4. A. Romanowska, Armia ukraińska…, op.cit., s. 89.
5. Ibidem, s. 90.
6. A. Wilk, Najlepsza armia…, op.cit., s. 19.
7. Biała Księga Ukraińskich Sił Zbrojnych 2014, Ministerstwo Obrony Ukrainy, 2015, ss. 17–20.
8. Biała Księga Ukraińskich Sił Zbrojnych 2015, Ministerstwo Obrony Ukrainy, 2016, s. 21.
9. Biała Księga Ukraińskich Sił Zbrojnych 2016, Ministerstwo Obrony Ukrainy, 2017, s. 26.
10. Biała Księga Ukraińskich Sił Zbrojnych 2017, Ministerstwo Obrony Ukrainy, 2018, s. 43.
11. Biała Księga Ukraińskich Sił Zbrojnych 2018, Ministerstwo Obrony Ukrainy, 2019, s.46.
12. Według danych z 2017 roku Siły Powietrzne wzmocniono poprzez stworzenie jednego pułku obrony powietrznej, natomiast Marynarka Wojenna utraciła część potencjału z chwilą aneksji Krymu. [A. Wilk, Najlepsza armia…, op.cit., s.20].
13. M. Gawęda, Armia ukraińska…, op.cit. (dostęp 30.05.2020).
14. The Military Balance 2019, IISS, s.213.
15. A. Wilk, Najlepsza armia…, op.cit., s.20.
16. F. Holcomb, The Order of Battle of the Ukrainian Armed Forces: A Key Component in European Security, ISW, 2016, s.13, understandingwar.org, dostęp: 30.05.2020.
17. Ibidem, s. 14. (dostęp: 30.05.2020).
18. Ibidem, s. 15. (dostęp: 30.05.2020).
19. M. Gawęda, Hartowani ogniem. Ukraińskie siły specjalnego przeznaczenia w wojnie o Donbas, Napoleon V, 2018, s. 6.
20. Ibidem, ss. 68–70.
21. The Military Balance 2019, IISS, s.214.
22. A. Wilk, Najlepsza armia…, op.cit., s.25.
23. The Military Balance 2019, IISS, s.214.
24. A. Wilk, Najlepsza armia…, op.cit., s.22.
25. Ibidem, s.23–24.
26. M. Gawęda, Hartowani Ogniem…, op.cit., s.70–71.