Od 2006 roku interesuję się i zajmuję, trochę hobbystycznie, zagadnieniem Włoch faszystowskich i historią armii włoskiej w czasie II wojny światowej. Niestety na polskim rynku niewiele jest godnych polecenia i dobrych książek na te tematy. Tak szczerze mówiąc, jest ich mało. Z tym większą radością i chęcią sięgnąłem więc po książkę Philippe’a Foro, wykładowcy Uniwersytetu Toulouse – Le Mirakl i profesora Instytutu Katolickiego w Tuluzie pod tytułem „Włochy faszystowskie”.
Książka, wydana jako praca naukowa przez krakowskie wydawnictwo Avalon, jest tym ciekawsza, że prezentuje w miarę najnowszy stan wiedzy na temat Włoch Benita Mussoliniego (pierwsze wydanie to Paryż 2006). Ma układ problematyczny, co w dużej mierze ułatwia lekturę oraz zrozumienie i przyswajanie tekstu. Foro podzielił ją na osiem rozdziałów, z których każdy skupia się na innym aspekcie historii omawianego okresu w dziejach Włoch. Narracja rozpoczyna się od nakreślenia sytuacji państwa i społeczeństwa po Wielkiej Wojnie, ukazując klimat polityczny, społeczny i międzynarodowy Królestwa Włoch, którego zrozumienie jest tak ważne dla poznania przyczyn nastania w Italii reżimu faszystów. Kolejnym ważnym aspektem było nakreślenie historii samego ruchu, jego rozwoju i demontażu przez Mussoliniego systemu liberalnego. Jest to zresztą jedyny rozdział uładzony chronologicznie.
W kolejnych autor omawia wpływ samej idei na społeczeństwo, a także rywalizację partii faszystowskiej z Kościołem katolickim i współpracę z nim. Przedstawia również kulturę, sztukę oraz rozwój i przemiany gospodarcze wraz z ich wpływem na naród i jego sytuację ekonomiczną, a co za tym idzie – na poparcie lub opór wobec władzy Duce. Ostatnie trzy rozdziały to przedstawienie i szczegółowy opis polityki zagranicznej rządu, sytuacji państwa i narodu w czasie II wojny światowej oraz rozdział, który najbardziej mnie ucieszył czyli część o podziale Włoch na dwie części – te które przeszły na stronę aliantów i te, które zostały wierne Duce, choć podział był bardzo płynny.
Foro nie boi się przedstawiać drażliwych i mało znanych faktów. Podważa również parę mitów, jak na przykład ten o chęci eksterminacji niższych ras przez faszystów. Co prawda drobiazgowe rasistowskie prawo antyżydowskie odsuwało Żydów na margines życia politycznego i społecznego, ale trzeba zauważyć, iż ustawy z 1938 roku zostały wprowadzone dopiero z inicjatywy oraz z inspiracji Hitlera. Przy czym sam Duce w pewnym momencie, mimo poglądów z lat przedwojennych i podkreślania braku antysemityzmu we Włoszech, sam w te przesądy i retorykę narodowego socjalizmu uwierzył. Foro zauważa również, że politykę tę rozpoczęto w efekcie rasowej histerii rozpoczętej przy okazji wojny z Etiopią. Jednak było to bardziej podejście bardziej w stylu Imperium Brytyjskiego mówiącego o posłannictwie Europejczyków w koloniach, a nie o rasowej dominacji nad ich mieszkańcami. Ten sam problem występuje przy opisie polityki okupacyjnej armii włoskiej w czasie wojny. W tym momencie pojawiają się różne postawy, od pomocy Żydom i chronienia ich po pomoc w eksterminacji i prześladowaniach. Co prawda niektórym może brakować szczegółowego opisu dotyczącego armii włoskiej i jej udziału w poszczególnych kampaniach, jednak uważam, że ten aspekt został nakreślony dosyć dobrze i na tyle, na ile jest potrzebne dla nakreślenia roli armii w państwie.
Jak już wspomniałem, książka prezentuje najnowsze pozycje dotyczące tego tematu, jednak są to pozycje francuskie i włoskie, trudno dostępne w Polsce; przydałby się spis prac lub chociaż ich zestawienie w języku polskim. Jedyną usterką jest coś, co nie tylko ja zauważyłem, a mianowicie problemy z pisownią nazwisk. Nie pozostawia to jednak wątpliwości, że książka Foro jest pozycją niezbędną dla każdego specjalisty i laika zainteresowanego tematyką, mimo że momentami jest nużąca. Powiem jeszcze, że życzyłbym sobie jak najwięcej takich pozycji o tym okresie historii Włoch.
Philippe Foro, Włochy faszystowskie, Wydawnictwo Avalon, Kraków 2008, ss. 318,
Tytuł oryginalny: L’italie Fasciste, Paris 2006,
Tłumaczenie: Katarzyna Jokeš
Okładka: miękka, broszurowa
