Każdy lubi historie o wielkich, zwycięskich wodzach, którzy niemal w pojedynkę decydowali o losach wojen i narodów. Jeszcze lepiej, jeśli ci wodzowie walczyli dla naszego państwa, a ono samo było liczącym się graczem na arenie międzynarodowej. Gra na patriotycznych uczuciach zawsze podnosiła zainteresowanie i zwiększała sprzedaż. Wychodząc z tych słusznych założeń, redakcja portalu CiekawostkiHistoryczne.pl wspólnie z wydawnictwem Znak wydała kolejną książkę opisującą najchwalebniejsze momenty z historii Polski. Wcześniej ukazały się: „Polskie imperium”, „Narodziny potęgi” i „Polskie triumfy”.
W książce opisano osiemnastu wodzów wojskowych, od Mieszka I po generała Stanisława Maczka. Zawarcie tylu biografii w książce liczącej około 350 stron musiało oczywiście poskutkować niewielką objętością każdej z nich. Zgodnie z tytułem autorzy poszczególnych rozdziałów skoncentrowali się jedynie na aspektach wojskowych. Zależnie od dostępności źródeł opisy są mniej lub bardziej szczegółowe – obejmują młode lata każdego z dowódców ze wskazaniem, gdzie zdobywali wykształcenie wojskowe, tło polityczno-historyczne, w którym przyszło im działać, opis poszczególnych wojen, kampanii lub bitew, w których się wykazali, i próbę wskazania pewnych cech szczególnych prowadzenia walki przez danego dowódcę.
Oczywiście inaczej wygląda to w przypadku pierwszych władców Polski, kiedy mamy do dyspozycji jedynie nieliczne i fragmentaryczne zapisy kronikarzy, a inaczej – w przypadku dowódców dwudziestego wieku, gdzie do dyspozycji są bogate zasoby archiwalne i wspomnienia ludzi, którzy z nimi służyli. Niemniej Autorom udało się stworzyć w miarę jednolitą pod względem kompozycji, objętości i zawartości pracę, dzięki której czytelnicy mogą bliżej zapoznać się z wodzami znanymi z lekcji historii, nieobejmujących wszakże niczego więcej poza nazwiskiem i koniecznością wykucia dat poszczególnych bitew. To są na pewno plusy.
Książka ma jednak mankamenty. Pierwszy wynika z przyjętej formy, która pozwoliła w jednym miejscu opisać osiemnastu dowódców wojskowych. Z tego samego powodu nie starczyło miejsca na bardziej rozbudowane opisy. Nie mam tu na myśli kwestii ściśle związanych z daną postacią, ale raczej z szerszym kontekstem historycznym. Przykładowo: Józef Piłsudski ma bezwzględne zasługi dla kraju w czasie odzyskiwania niepodległości, jednak gdy po zamachu majowym sprawował pełnię władzy w państwie, pozostawał zamknięty na nowoczesne doktryny prowadzenia wojny, stanowiska dowódcze obsadzał, kierując się nie kompetencjami, ale znajomościami, a polskie siły zbrojne taktycznie i technicznie nie były przygotowane do kolejnej wojny.
Z kolei w przypadku wielu hetmanów I Rzeczpospolitej brakowało informacji, dlaczego tak często musieli walczyć na Ukrainie, jakie były przyczyny powstań kozackich, a także choćby małego zachęcenia czytelnika do refleksji, czy tłumienie powstań wyzwoleńczych jest dobrym powodem do zdobywania chwały. Oczywiście każdy z tych dowódców miał także wielkie osiągnięcia na innych polach bitew z ościennymi państwami. Ponadto wydaje mi się, że w rozdziałach dotyczących dawniejszych czasów Autorzy przyjęli zbyt optymistyczne założenia co do ogólnej wiedzy historycznej czytelników. Książka skierowana jest do szerokiego grana odbiorców, którzy niekoniecznie muszą wiedzieć co to było wojsko kwarciane, czambuł, chadzki czy kim byli Kozacy rejestrowi. Zabrakło mi także choćby prostych mapek ilustrujących poszczególne kampanie, a szczególnie pojedyncze bitwy, które ukazywałyby wizualnie taktyczne manewry stosowane przez polskich dowódców.
Mam też problem z tytułem i drugim podtytułem książki: „Polscy bogowie wojny. Wybitni stratedzy. Charyzmatyczni wodzowie. Polacy”. O ile w przypadku części postaci nie można mieć co do tych określeń wątpliwości, o tyle wobec kilku wcześniejszych już tak. Czy Mieszko I lub Bolesław Chrobry uważali siebie za Polaków? Albo Litwin Władysław Jagiełło czy pochodzący z Siedmiogrodu Stefan Batory. W pełni uznając zasługi oddane państwu, którym rządzili, i doskonale rozumiejąc zastosowane uproszczenie stanowiące, że wszystkie formy państwowości od czasów najdawniejszych na tych terenach są nazywane Polską, a mieszkańcy Polakami – takie „unarodowianie” mnie nie przekonuje.
Książka spełnia swoje zadanie przedstawienia w łatwo przystępnej formie sylwetek kilkunastu ważnych dla historii państwa dowódców wojskowych różnych szczebli. Opisy są skierowane do czytelników niezajmujących się na co dzień tą tematyką, bo tacy raczej nie znajdą w niej nic nowego. Należy do niej podejść właśnie jak do zbioru ciekawostek historycznych i w takiej roli sprawdza się bardzo dobrze.
Praca zbiorowa – „Polscy bogowie wojny. Najwspanialsi dowódcy w dziejach”. Znak Horyzont, 2019. Stron: 320. ISBN: 978-83-240-5714-6.
