„Piraci w świecie grecko-rzymskim” – Philip de Souza

Wszelkim formom wymiany i transportu towarów nieodłącznie towarzyszy grabież, piractwo, korsarstwo i tak dalej. Nie inaczej przedstawiała się ta mało przyjemna i niezwykle uporczywa kwestia u twórców kolebki europejskiej cywilizacji – antycznych Greków i Rzymian oraz ich mniej lub bardziej cywilizowanych sąsiadów. Wybitny badacz dziejów starożytnych Philip de Souza poświęcił się badaniom problematyki pirackiej w czasach starożytnych. Przy braku znaczących źródeł materialnych, a jedynie na podstawie analizy źródeł pisanych (pism, listów, spisanych oracji, utworów literackich itp.), często przy tym niejednoznacznych bądź jedynie cząstkowo zachowanych po dzień dzisiejszy, podjął się arcytrudnego zadania przygotowania naukowej rozprawy na temat na ogół pomijany przez badaczy starożytności. Efektem jego mozolnej, jak sam przyznaje, pracy jest recenzowana monografia.

„Piractwo”, „pirat” – każdy ma wyobrażenie o ludziach trudniących się tym mało chwalebnym procederem. Autor niniejszego dzieła, na podstawie doświadczeń własnych badań doszedł do wniosku, że w czasach przed Chrystusem termin „pirat” i uprawiane przez niego „piractwo” było pojęciem niezwykle płynnym i trudnym do rozgraniczenia. Przecież sami jesteście z pewnością świadomi, iż wojna jeszcze bardzo długo po schyłku cesarstwa rzymskiego jako jeden z priorytetów miała na celu pospolitą grabież. Dlatego to, co poszkodowani bez namyśleń nazwą piractwem albo łupiestwem, jest dla tych drugich – zdobywców, jedynie atrakcyjnym bonusem, wynikającym z niepisanych praw wojny.

Wyobraźcie sobie, ile czasu należy poświęcić, aby rozszyfrować prawdę zawartą w antycznych przekazach. Wielokrotnie przekonacie się przy lekturze, że kapitan jednego okrętu może być równocześnie korsarzem, kupcem, najemnikiem i dyplomatą, a ocena jego działalności wynika z interpretacji cytowanego przez historyka danego autora. Sam Philip de Souza przyznaje, że głównym celem jego publikacji jest świeża, twórcza i wnikliwa analiza znaczenia problematyki piractwa w kontekście historycznym, gospodarczym, społecznym i kulturowym.

Piractwo w basenie Morza Śródziemnego miało idealne warunki do rozwoju, przy intensywności handlu i wysokiej częstotliwości wybuchających konfliktów zbrojnych. Jak twierdzi de Souza, udział piratów w systemie gospodarczym musiał stanowić jeden z istotniejszych elementów składowych. Rzecz jasna, ich działalność nie ograniczała się jedynie do morza, równie chętnie grasowali na wybrzeżach. W omawianych czasach – od archaicznej Grecji aż po upadek mocarstwowego znaczenia spadkobierców cywilizacji grecko-rzymskiej, Cesarstwa Bizantyjskiego – piractwo przeżywało „złote czasy”, ale i okresy zaniku aktywności. Ujęcie kwestii stosunku instytucji państwowych do piractwa i podejmowane przez nie działania antykorsarskie stanowią równie ważną część składową monografii.

Jako recenzent dawno nie zmierzyłem się z publikacją stricte naukową. Z początku trudno było mi zmusić się do większej koncentracji, jakiej wymaga lektura o tak wybitnie naukowym stylu. Zawiera bowiem mnóstwo wycinków z tekstów źródłowych, do których odwołuje się autor. Całe szczęście, że specyficzne terminy zostają należycie wyjaśnione, gdyż występują nader często. Mimo początkowych trudności większą część przeczytałem jednak bez większych problemów

Zakrzewskie Wydawnictwo Replika niczym mnie nie zadziwiło – ich wydaniom (w znaczącej większości) nie można schlebiać, nie można ich też ganić. Zwyczajnie: kwestia techniczna przedstawia się przyzwoicie – niskiej jakości papier i druk, za to odpowiednia czcionka i dobrze wykonana praca korekty. Aż żal, że przy tak niszowym temacie brak większej ilości grafiki – fotografii, reprodukcji obrazów czy malowideł. Trochę śmiesznie przedstawia się strona z wypisanymi ilustracjami i mapkami – ledwie cztery, małych rozmiarów fotografie (słabej jakości) i pięć nieskomplikowanych mapek. Ewidentnie za mało jak na określanie „wyczerpujące kompendium” widniejące na okładce.

Dzieło Philipa de Souza „Piraci w świecie grecko-rzymskim” jest niewątpliwie cennym opracowaniem i zapewne stanie się w naszym kraju podstawową monografią odnośnie piractwa czasów antycznych. Jednak na większy sukces marketingowy nie liczę, gdyż jest to publikacja wybitnie niszowa i nie sądzę, aby szczególnie poruszyła szerokie rzesze Czytelników w naszym kraju.

Niemniej dla wszystkich miłośników antyku z pewnością jest warta lektury.