II wojna światowa naznaczyła naród niemiecki nieusuwalnym piętnem hańby. Wydarzeń z lat 1933-1945 w żaden sposób nie można usprawiedliwić. Tym niemniej Niemcy od lat próbują sporządzić współczesną interpretację losów ich kraju w okresie rządów nazistów. Trudno się dziwić, że niemieccy historycy doszukują się przebłysków szlachetności czy humanitaryzmu w najróżniejszych dziedzinach życia wewnątrz państwa hitlerowskiego. Sztandarową postacią wykreowaną na ikonę oporu narodu niemieckiego wobec ekipy Hitlera stał się wykonawca najsłynniejszego zamachu na życie Führera – pułkownik Claus Schenk hrabia von Stauffenberg.
Staraniem warszawskiego Wydawnictwa W.A.B. na polski rynek trafiła niemieckiego dziennikarza, publicysty i krytyka filmowego Tobiasa Kniebego pod tytułem „Operacja Walkiria”, na stronach której autor podejmie się przedstawić czytelnikowi motywy, które pchnęły spiskowców do tak drastycznego kroku jak próba obalenia nazistowskiego reżimu.
Pracę wykonaną przez niemieckiego autora możemy oceniać na wielu płaszczyznach. Głównym punktem odniesienia są losy spisku, którego punktem kulminacyjnym był zamach z 20 lipca 1944 roku i rozpoczęcie Operacji Walkiria. Książka nie ogranicza się jedynie do postaci pułkownika von Stauffenberga i jego desperackiej akcji, ale przede wszystkim stara się ująć w szerszym kontekście problematykę oporu grupy wojskowych skupionych wokół najenergiczniejszego przeciwnika Hitlera w Wehrmachcie – generała Henniga von Trescowa – oraz ich wizji zakończenia konfliktu (przynajmniej na zachodzie) i powojennych Niemiec. Myślę, że nie ma co dywagować nad realnością tych planów, tym niemniej wyraźny ślad szerokiej, choć niespójnej strategii politycznej wskazuje na szerszą wyobraźnię politycznej opozycji.
Z drugiej strony, oceniając publikację Kniebego, możemy uznać ją za swego rodzaju dzieło hagiograficzne poświęcone życiu patrioty, który po początkowym „zachłyśnięciu” się ideologią Hitlera w końcu pojmuje, że działalność Wodza doprowadzi do całkowitego upadku państwa i w imię przyszłych Niemiec decyduje się na obalenie reżimu. Do informacji na temat Stauffenberga mam parę uwag. Zapewne książka powstała z myślą o młodych Niemcach szukających w tłumie zbrodniarzy człowieka szlachetnego i oddanego sprawie. Niestety, wątki dotyczące życia pułkownika – zwłaszcza rodzinnego czy początków kariery wojskowej – naprawdę przywodzą na myśl średniowieczną hagiografię, a nie krytyczną analizę postaci. Nawet wspomniany wcześniej okres fascynacji pierwszymi latami rządów nazistów i sukcesów z lat 1939-1941 jest znacząco umniejszany.
W zamian otrzymujemy spory materiał ukazujący szeroki zakres przygotowań do „Operacji Walkiria”. Co interesujące, spiskowcy zamierzali wykorzystać znaczną część planów przygotowanych przez OKW na wypadek niepokojów wewnątrz Rzeszy. Po lekturze książki musi dziwić fakt, iż tak pieczołowite przygotowania zostały zaprzepaszczone przez dyletanctwo i brak determinacji oficerów.
Dzieło niemieckiego publicysty przekazuje bardzo istotne przesłanie, a mianowicie: mimo fiaska zamachu na Hitlera była duża szansa przejęcia kontroli nad państwem i odcięcia wpływów nazistów. Jednakże wspomniana bezczynność, a nawet sabotowanie wcześniej uzgodnionych posunięć kosztowało spiskowców klęskę. Argumentacji na rzecz postawionej tezy autor poświęca całkiem sporą ilość tekstu.
Końcową część publikacji stanowi epilog życia oficerów bądź cywilów w różnym stopniu zaangażowanych w spisek oraz ich rodzin.
Wydawnictwo W.A.B. zasługuje na słowa uznania. Przy stosunkowo rozsądnej (jak na nasze realia) cenie przygotowało wysokiej klasy produkt. Twarda oprawa (niestety rzadkość przy niezbyt obszernych objętościowo książkach), wysokiej jakości biały papier i liczne archiwalne zdjęcia powinny zadowolić nawet wybrednego klienta. Przy korekcie zdarzyły się drobne wpadki (zwłaszcza fleksyjne i interpunkcyjne), lecz nie zakłócają odbioru publikacji.
Na koniec mała konfrontacja. Zapewne wszyscy interesujący się tematyką zamachu z 20 lipca 1944 roku są ciekawi, jak publikacja Tobiasa Kniebego wypada na tle „Walkirii” profesora historii Iana Kershawa. Z pewnością kwestia ta jest szczególnie istotna dla potencjalnych nabywców, dlatego z całym przekonaniem palmę pierwszeństwa przyznaję „Operacji Walkiria” pióra Tobiasa Kniebego. Dlaczego? Przede wszystkim dlatego, że to praca sporządzona z myślą o osobnej książce, a nie jako element szerokiego dzieła poświęconego życiu Adolfa Hitlera. Jeśli przeczytacie obie pozycje, sami dostrzeżecie znaczne różnice pomiędzy tytułami. Myślę, że mimo miejscowego odejścia od chłodnego warsztatu historycznego dzieło Tobiasa Kniebego zasługuje na polecenie.
Tytuł oryginału: Operation Walkürie
Liczba stron: 306
Miejsce wydania: Warszawa
Rok wydania: 2009
Oprawa: twarda
Wymiary: 135 x 200 mm
ISBN: 978-83-7414-548-0
