Mija 70. rocznica zdradzieckiej napaści Związku Sowieckiego na II Rzeczpospolitą, kładącej kres wszelkim nadziejom Polaków na skuteczną obronę niepodległości zagrożonej hitlerowskim najazdem. Symboliczny cios zadany w plecy polskiego żołnierza wywołał traumę, która trwałe wpisała się w narodową pamięć, mimo 45-letniej „amnezji” PRL. Dziś, gdy na nowo odkrywamy tragiczną historię relacji polsko-radzieckich, żądamy rozliczenia wyrządzonych nam krzywd. Gdy rany wynikłe z rąk niemieckich już w znakomitej większości się zabliźniły, sowieckie wciąż się jątrzą. Jest jednak tylko jedno lekarstwo, pozwalające uzdrowić całość stosunków polsko-rosyjskich. Jest nim prawda.

Młode pokolenie, urodzone bądź wychowywane w już wolnej Polsce, nie do końca jest w stanie pojąć ogrom problematyki relacji pomiędzy Polską a ZSRR i jej spadkobierczynią. Z roku na rok coraz mniej będzie bezpośrednich świadków i ofiar działań sowieckich, a obecna postawa władz Kremla nie pozwala zakładać, iż ci ostatni doczekają się słów skruchy i próśb o wybaczenie. Tak więc młode pokolenie zostanie obarczone arcytrudnym, choć chwalebnym, zadaniem dokończenia dzieła trwałego pojednania polsko-rosyjskiego, w imię lepszej przyszłości obu słowiańskich narodów.

Podołać temu zadaniu można jednak tylko dzięki dogłębnemu zanalizowaniu stosunków polsko- radzieckich czasu II Rzeczpospolitej. Nestorską radę oferuje profesor Wojciech Materski za pomocą dzieła „Na widecie. II Rzeczpospolita wobec Sowietów 1918-1943” podsumowującego przeszło trzydzieści lat badań prowadzonych przez tego wybitnego historyka i politologa specjalizującego się w historii ZSRR i stosunków polsko-radzieckich. Profesor Materski obecnie pracuje w Instytucie Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, o wysokiej klasie tego naukowca może świadczyć fakt, iż jest autorem dwudziestu książek.

Fundament książki stanowi wykorzystana przez autora ogromna baza źródłowa, zawierająca oczywiście również źródła i opracowania obcojęzyczne, dowodzące wielkiej wnikliwości w przedstawianiu problematyki. Publikacja zawiera również liczne przypisy odwołujące do szczegółowych relacji, dokumentów czy opracowań, będące jednocześnie argumentacją dla postawionych przez autora tez i komentarzy.

Lata 1918–1943 przedstawiono z perspektywy relacji Polski z ZSRR. Nie bez powodu początek przypada na chwilę odrodzenia państwowości polskiej, a koniec – na kryzys związany z ujawnieniem tragedii Katynia. Autor priorytet kładzie na relacje polityczno-dyplomatycznie, mimo to nie zapomina o ważnych płaszczyznach takich jak: wojskowość, gospodarka, kultura, nauka, religia. Co istotne, obszar wnikliwej analizy nie pomija relacji z państwami trzecimi, gdyż trzeba przyznać, iż specyficzne relacje Polski z ZSRR mieściły się w ramach światowej dyplomacji, a nawet więcej – niejednokrotnie państwa trzecie wywoływały nowe napięcia lub uspokajały relacje pomiędzy niechętnymi sąsiadami.

Na podstawie następujących po sobie wydarzeń autor pokazuje Czytelnikowi, jak na przestrzeni lat 1918–1943 przesuwał się na niekorzyść Polski wskaźnik potęgi militarnej, gospodarczej i politycznej. Konsekwencją tego stosunku sił były dwie czarne daty wzajemnych relacji: 17 września 1939 roku i 26 kwietnia 1943 roku. Wszystkie ujęte wydarzenia umiejscowione zostają w ogólnym obrazie swoich czasów, czyli międzywojnia i II wojny światowej.

Sąsiedztwo polsko-sowieckie stanowiło nieprzerwane źródło trosk dla polityków i wojskowych II RP, bez względu na opcje polityczne. Podobnie wyglądała sytuacja dla władz radzieckich. Właśnie dzięki tej książce można poznać postawy polityczne i cele, które wyznaczali sobie polscy politycy i dyplomaci oraz ich sowieccy odpowiednicy. Czytelnik przekona się, jak wiele w tak specyficznych warunkach zależało od pojedynczych osób.

Dzieło profesora Materskiego dzięki wciągającej narracji obala stereotyp nużącego podręcznika akademickiego, jest natomiast wzorcowym przykładem, jak w prosty, ale i profesjonalny sposób przedstawić Czytelnikowi meandry polityki zagranicznej Polski, ZSRR i innych państw. W jasny sposób umożliwia odpowiedź, dlaczego historia potoczyła się w taki, a nie inny sposób.

Publikacja rozstała wydana wspólnym wysiłkiem przez Oficynę Wydawniczą RYTM i Instytut Studiów Politycznych PAN. Aspekt techniczny, podobnie jak treść, stoi na bardzo wysokim poziomie. Twarda oprawa i przejrzysty układ tekstu na białym, dobrej jakości papierze powinny zadowolić najbardziej wybrednych Czytelników. Do tego liczne ilustracje i mapy, przydatne zwłaszcza dla tych mniej wtajemniczonych. Nie można mieć również większych pretensji wobec korekty – drobne błędy edytorskie przy sporej objętości dzieła są prawie niezauważalne i w żaden sposób nie umniejszają przyjemności lektury.

„Na widecie. II Rzeczpospolita wobec Sowietów 1918–1943” to książka kompleksowo obejmująca problematykę stosunków polsko-radzieckich, stanowiących ważną część obrazu polityki europejskiej. Publikacja profesora Materskiego pozwala Czytelnikowi zrozumieć pełną istotę relacji na linii Warszawa–Moskwa, które po dziś są specyficznym i absorbującym polem działalności dyplomatycznej. Przez wszystkie lata rzesze uczonych historyków i politologów, a także zwykłych miłośników historii próbowały zrozumieć posunięcia polskich i radzieckich polityków. Lektura prezentowanego dzieła powinna wszystkich usatysfakcjonować.

Rok wydania: 2006
Wydanie: 1
Stron: 784
Oprawa: twarda
Wymiary: 17×24,5
ISBN: 83-7399-125-5