Curt Riess – „Naziści schodzą do podziemia”

W roku 1944 Curt Riess, amerykański dziennikarz pochodzący z niemiecko-żydowskiej rodziny, opublikował w Nowym Jorku książkę-ostrzeżenie. „Naziści schodzą do podziemia” miała uprzedzić falę optymizmu i próżnego zadowolenia z siebie aliantów po militarnym zwycięstwie nas nazizmem.

Rok później książkę Riessa wydano w przekładzie hiszpańskim w Buenos Aires (wówczas już siedlisku zbrodniarzy nazistowskich). My czekaliśmy na polski przekład do roku 2015. Dziś, po latach, możemy pokłonić się przenikliwemu umysłowi Reissa (właściwie: Kurta Steinama), którego ocena nazistowskich Niemiec właściwie – w najważniejszych punktach – nie uległa przedawnieniu. Wówczas, w przełomowym dla drugiej wojny światowej roku 1944, była to praca pionierska, której tezy powinny spotkać się z należytym odbiorem. Wiemy jednak, że tak się nie stało. Zresztą i to przewidział Riess. Jego książka z założenia miała być kontrowersyjna, miała być swoistą solą w oku dla lobbystów, polityków, szanowanych gremiów trzymających stery władzy.

Książka, która mogła być alarmem, nie odniosła zamierzonego efektu, mimo że powstała we właściwym czasie i miejscu. Riess metodycznie omawia (przybliża aliantom) narodowosocjalistyczną tożsamość Niemców. Dzieli pracę na kilka głównych obszarów. Na początku wiele uwagi poświęca najważniejszej postaci w Berlinie – Reichsführerowi SS Himmlerowi. To on właśnie miał tworzyć podziemne struktury zakonu rycerskiego SS i partii narodowosocjalistycznej. Riess jako pierwszy zwracał między innymi uwagę na volkistowską odmianę japońskiego kultu Tenno w gronie wyznawców z SS (samuraje Sztafet Ochronnych).

Wiele też pisze Riess o grze w „świętoszków” oficerów sztabowych Wehrmachtu. O awaryjnym planie generalicji wyjścia z twarzą z przegranej wojny. O nadziejach na uratowanie etosu i pozycji niemieckiej armii.

Gry z Amerykanami i narodowosocjalistyczna nowomowa, fingowanie towarzystw i organizacji humanitarnych (obsadzonych przez byłych nazistów), interesy arystokracji niemieckiej (choćby księcia von Coburg-Gotha z Niemieckiego Czerwonego Krzyża) i świata finansjery… Przerzuty naukowców nazistowskich „szczurzymi korytarzami” do USA i krajów Ameryki Południowej, straszenie bolszewizmem i puszczanie oka do Stolicy Apostolskiej… Riess demaskuje na przykład misję Organizacji Zagranicznej NSDAP (Auslandsorganisation). W jednym z rozdziałów, stawiając pytanie, „czy działają w utajnieniu?”, wykazuje niemiecką bezczelność i butę.

Właściwie wiemy dziś to wszystko. „Zjawisko schodzenia nazistów do podziemia rozprzestrzeni się po całej Europie, po całym świecie”, choćby z pomocą licznych „współpracowników” w Stanach Zjednoczonych, pisał odważnie Riess z Nowego Jorku (bacznie już wówczas, choć z ukrycia, obserwowany przez CIA i FBI).

Na czym zatem polega fenomen książki Curta Riessa? Meandry polityki Trzeciej Rzeszy były rozpięte nie tylko na dwa fronty wojny. Ponad nimi była jeszcze praca niemieckiego wywiadu, czyli „plan zejścia do podziemia”. Być może amerykański wywiad niezupełnie uświadamiał sobie w roku 1944 to, co dla Autora było zupełnie czytelne (i co z tak chirurgiczną precyzją, na bardzo konkretnych przykładach, usiłował pokazać).

Ta książka nie powinna nigdy pójść w zapomnienie. Jest jedną z tych publikacji, które przerażają aktualnością. Mechanizmy polityczne ładu światowego się nie zmieniają. Riess pokazuje, jak radzić sobie z dominującą pozycją Niemców w Europie. Świadomość układów i konstelacji sił pomiędzy Francją, Anglią, Rosją, Niemcami i USA nie musi budzić wyłącznie poczucia bezradności. Nie może i nie powinna zamykać nam ust ani znieczulać na politykierstwo.

„Dziś cywilizowany świat nadal jeszcze nie przezwyciężył swego upodobania do głuchoty i milczenia […]. Przed nami dalsza walka. Im lepiej to wiemy i rozumiemy, tym większe nasze szanse podczas ostatecznej bitwy z wrogami wolności”. Każdy czas, każde społeczeństwo potrzebuje swoich Riessów właśnie dlatego, że władza deprawuje, a fundamentalizm i nacjonalizm są jak wirus, któryego nie da się na zawsze zlikwidować.