Odkąd zaczęła wychodzić seria wydawnicza „Historia Państw Świata XX wieku”, a obecnie „Historia Państw Świata w XX i XXI wieku”, staram się – w miarę możliwości finansowych – powiększać swą biblioteczkę właśnie tymi pozycjami. Każdy, kto choć raz miał możliwość zapoznania z którymkolwiek z tomów serii, na pewno to rozumie. Tym razem miałem niewątpliwą przyjemność przestudiowania najnowszej książki Wydawnictwa TRIO dotyczącej historii Afganistanu.

Afganistan – państwo to od niemal czterdziestu lat (od radzieckiej inwazji) nie schodzi z pola zainteresowań politologów, historyków, socjologów, polityków i wojskowych. Zwłaszcza w ostatniej dekadzie problematyka afgańska budzi żywe dyskusje polityków i dziennikarzy. Szczególnym zainteresowaniem cieszy się w krajach, które w ramach sił NATO wspólnie z amerykańskim wojskami zwalczają talibów i międzynarodową szajkę terrorystyczną na samym terytorium Afganistanu. Tak przynajmniej mówi oficjalna wersja. Rządy zachodniej Europy wraz z USA starają się również przywrócić ład i porządek a także ustanowić demokrację w tym jakże odległym i egzotycznym dla większość z nas państwie. Jak to wychodzi, to już inna sprawa. Pojawia się jednak pytanie, czy społeczeństwo afgańskie tego chce i czy jest na takie działania gotowe. Właśnie ten problem stara się nakreślić nam autorka nowego tomu ze „stajni” TRIO, dotyczącego właśnie Afganistanu.

Książka została starannie wydana w takiej samej szacie i fachowym opracowaniu graficznym, jak inne pozycje z serii. Co warte wspomnienia, pozycja ta, opisująca dzieje i historię Afganistanu, zawiera bogaty materiał ilustracyjny, często unikatowe zdjęcia. Niestety brakuje map, co sprawia, że Czytelnik często nie wie, o czym czyta i o jakie regiony chodzi, a tym samym jest zmuszany do sięgania po atlas – niektórzy używają do tego Google Earth, ja jednak należę do „papierowej” szkoły. Książka Joanny Modrzejewskiej-Leśniewskiej została oparta na bogatym materiale źródłowym i najnowszej literaturze przedmiotu. Ogromną zaleta jest zamieszczone na końcu publikacji, jak zresztą we wszystkich z tej serii, kalendarium wydarzeń i krótkie notki biograficzne najważniejszych postaci wymienionych w tekście.

Narracja obejmuje okres od końca osiemnastego wieku po dzień niemal dzisiejszy. Książkę podzielono na osiemnaście rozdziałów, w których autorka przedstawia krok po kroku historię, polityczną, gospodarczą i społeczną Afganistanu. Szczególnie wartościowy jest rozdział pierwszy, skupiający się na przedstawieniu najważniejszych plemion zamieszkujących państwo, zarysowuje jego geografię i klimat, jak również zwyczaje, kulturę i najważniejsze wyznania ludzi zamieszkujących Afganistan. Publikacja szczegółowo i obrazowo przedstawia kolejne rządy, zmieniającą się sytuację władców, geopolityczny charakter wydarzeń tego regionu i jego miejsce w polityce takich mocarstw jak Wielka Brytania, Rosja (ZSRR), Francja, Niemcy czy w końcu Stany Zjednoczone. Książka nie jest „Dziejami Afganistanu”, ale pierwszorzędnie napisaną i skomponowaną książką popularnonaukową o historii państwa. Nie jest to łatwa lektura, lecz dla zainteresowanego Czytelnika (choć nie tylko) może, a nawet musi być wciągająca i często trudno się od niej oderwać.

Myślę, że nie narażę się autorce, jeśli porównam dzieje przedmiotu jej badań do użytego przez nią samą tytułu jednego z rozdziałów: „krok naprzód, krok wstecz…”. W dziejach tego państwa przeplatają się okresy wojen domowych i przepychanek o tron czy schedę po panującym lub odchodzącym władcy w wykonaniu jego synów, następców, oponentów. Mamy tu konflikty graniczne z Persją (od 1935 roku – Iranem), Anglią i jej interwencje w sprawy wewnętrzne kraju, podobnie zresztą jak Rosji. Jednak co ciekawe, znajdziemy też sporo informacji na temat historii wojskowości Afganistanu czy walk wywiadów obcych państw o wpływy u kolejnych sułtanów/premierów/prezydentów. Polecam opisy wydarzenia z lat pierwszej i drugiej wojny światowej, jak również lat 1918–1939. Autorka pokazuje, jak często kraj ten był „na właściwej drodze do normalności”, jak często rządzący narodem afgańskim prowadzili go w dobrym kierunku – podobnie jak Atatürk naród turecki. Jednak ukazuje również, jak dalece oderwane od realiów społecznych, religijnych i obyczajowych były te działania, przez co natrafiały na sprzeciw i bunt większości społeczeństwa. Bywało również odwrotnie. Pokazuje też mroczne i krwawe momenty historii, kiedy do władzy dochodzili nieudaczni uzurpatorzy lub fanatycy religijni – tu najlepszym przykładem będą rządy właśnie talibów oraz rządy „zimowego króla” z 1929 roku.

Nie znalazłem większych potknięć redakcyjnych czy błędów merytorycznych. Chyba jedynym, który rzucił mi się w oczy, był ten o zakupie czołgów dla armii afgańskiej z Czechosłowacji. Otóż autorka, podaje, że w końcu udało się wynegocjować zakup czołgów w Czechosłowacji w 1938/1939 roku, a umowa ta została zrealizowana przez Czechosłowację w 1940 roku. Tu właśnie tkwi błąd: w 1940 roku nie było już tego państwa, a umowę zrealizował rząd III Rzeszy.

Cóż można jeszcze napisać. Myślę, że jedyne, co mogę dodać, to część recenzji mojego redakcyjnego kolegi Maćka Hypsia, który recenzując książkę „Jugosławia. Państwa sukcesyjne”, napisał: „jest to bardzo dobra książka na najwyższym merytorycznym poziomie, jednak nie dla każdego. Z pewnością nie warto jej kupować, jeśli szukamy lektury lekkiej, łatwej i przyjemnej. Jeśli jednak poszukujecie rzetelnych informacji o wydarzeniach w Afganistanie [Jugosławii] […], to książka Joanny Modrzejewskiej-Leśniewskiej [Wiesława Walkiewicza] jest właśnie tym, czego potrzebujecie”.

Autor: Joanna Modrzejewska-Leśniewska
Wydawnictwo: Wydawnictwo TRIO
Data wydania: 2010
ISBN: 978-83-7436-220-7
ISSN: 1734-7939
Liczba stron: 524