Pol Pot. Biografia krwawego tyrana

„To był kult bezosobowości (…)
Nie chciał być symbolem rewolucji.
Pragnął dalej działać z ukrycia.
Nie układano o nim pieśni,
nie opowiadano anegdot o jego długiej,
rewolucyjnej walce (..)”1

Pol Pot, człowiek, który we współczesnej historii zapisał się jako jeden z najbardziej okrutnych dyktatorów, przyszedł na świat jako Saloth Sar w 1928 roku2. Był jednym z siedmiorga dzieci Suonga i jego żony. Ojciec, zamożny właściciel ziemski z prowincji Kampong Thom, miał koneksje nawet na dworze ówczesnego władcy Kambodży – Sisowatha Moniwanga – gdzie mały Saloth wychowywał się pod okiem kuzynki Sary3. Sześć lat przyszły dyktator spędził też w buddyjskim klasztorze, najpierw jako uczeń, następnie zaś jako mnich, po czym podjął naukę we francuskim gimnazjum w stolicy kraju, Phnom Penh. Przyszły morderca setek tysięcy niewinnych ludzi był wówczas zwykłym nastolatkiem, zainteresowanym piłką nożną, grą na skrzypcach i romantyczną poezją4.

W 1949 roku wraz z 21 innymi młodymi mieszkańcami Kambodży, wyruszył jako stypendysta studiów radioelektrycznych prestiżowej francuskiej uczelni – École Francaise d’Electronique et d’Informatique. Nauki w Paryżu nigdy jednak nie ukończył – w 1953 roku, ze względu na brak postępów w nauce, stypendium cofnięto, a dwudziestopięcioletni Saloth zmuszony był powrócić do ojczyzny. Niemniej jednak, czteroletni pobyt w stolicy Francji zaowocował czymś innym niż technicznym wykształceniem. To właśnie tam przyszły Brat Numer Jeden nawiązał kontakty z lewicowymi radykałami, a w 1951 roku stał się członkiem kambodżańskiej sekcji Francuskiej Partii Komunistycznej i jednej z komórek Le Cercle Marxiste, tajnej organizacji, która działając jako marksistowski klub dyskusyjny, sprawowała kontrolę nad społecznością khmerskich studentów w Paryżu5.

Pol Pot w ostatnich latach życia.

Po powrocie do kraju, 14 lipca 1956 roku, Saloth Sar zawarł swoje pierwsze małżeństwo – ze starszą o kilka lat Khieu Ponnary. Od innych mieszkanek Kambodży wyróżniała się ważną rzeczą: jako jedna z niewielu kobiet w kraju uzyskała maturę (w Lycée Sisowath) i jako pierwsza uczęszczała na wyższą uczelnię6. W 1960 roku Saloth Sat został jednym ze współzałożycieli Komunistycznej Partii Kambodży7. W latach 1963–1979 był jej sekretarzem generalnym, jednocześnie dowodząc zbrojnymi oddziałami komunistycznej partyzantki.

18 marca 1970 roku w Kambodży doszło do obalenia dotychczasowego władcy – Norodoma Sihanouka – przez jednego z członków rządu i ministra obrony, proamerykańskiego generała Lon Nola. 1 maja 1970 roku do Kambodży wkroczyły wojska USA i Wietnamu Południowego. W zaistniałej sytuacji Pol Pot zawiązał sojusz z usuniętym królem, który stworzył emigracyjny Królewski Rząd Jedności Narodowej, a walkę z nieposłusznym ministrem postanowił oprzeć właśnie na Pol Pocie i podległych mu Czerwonych Khmerach. W 1969 roku liczebność ich oddziałów sięgała zaledwie dwa i pół tysiąca żołnierzy, ale już po dwóch latach walki Pol Pot miał pod swym dowództwem pięćdziesiąt tysięcy ludzi, aktywnie wspieranych przez Wietkong. Wybuchła wojna domowa, która trwała kolejne kilka lat.

Z biegiem czasu siły nowego prezydenta zaczęły ponosić coraz liczniejsze klęski. 1 kwietnia 1975 roku Lon Nol zmuszony został uciekać z kraju. 17 kwietnia Czerwoni Khmerzy zajęli stolicę, obejmując tym samym władzę w Kambodży i osadzając Sihanouka w areszcie pałacowym. W ciągu czterdziestu ośmiu godzin, wedle zarządzeń nowych władz, ponad dwa miliony ludzi musiało opuścić Phnom Pehn i przenieść się na tereny wiejskie. Nazywając siebie Angkar, czyli Organizacją, ogłosili rok 1975 Rokiem Zerowym, Pol Pot zaś, od teraz Brat Numer Jeden, zmienił nazwę kraju na Demokratyczna Kampucza i od 13 maja 1976 do 7 stycznia 1979 roku sprawował funkcje premiera nowego państwa.

Organizacja ogłosiła powstanie w Kambodży nowego społeczeństwa, którego podstawą mieli być mieszkańcy wsi. To chłopi od tej pory stanowić mieli podstawę samowystarczalnego, wiejskiego, a zarazem lepszego w ich mniemaniu świata, wszelkie inne grupy społeczne zaś, wliczając w to inteligencję, mnichów, a także mniejszości narodowe i wyznaniowe, miały zostać prawie doszczętnie unicestwione poprzez trwały i intensywny proces wyniszczania fizycznego i psychicznego. Podstawą wyroku, który równoznaczny był ze śmiercią, stawała się znajomość obcego języka, odbyte w przeszłości studia, okulary czy niespracowane dłonie. Każdego „podejrzanego” – także kobiety i dzieci – przesłuchiwano w więzieniu Tuol Sleng (S-21), dawnej szkole w stolicy. Z około szesnastu tysięcy ludzi tam uwięzionych przeżyło tylko kilka osób. W większości wypadków po zamordowanych, często niezidentyfikowanych, pozostały tylko fotografie8.

Dopiero w styczniu 1979 roku wietnamska inwazja w ciągu kilkunastu dni położyła kres krwawemu reżimowi Pol Pota. On sam schronił się najprawdopodobniej w Chinach. Przez dwa lata słuch jakby o nim zaginął. W 1981 roku ujawnił się po raz kolejny, ponownie sprzymierzając się z królem Sihanoukiem – razem podjęli partyzancką walkę z prowietnamskim rządem z Phnom Penh.

Pomijając kwestie polityki, w 1984 roku, w wieku 56 lat Pol Pot zawiera swoje drugie małżeństwo, z dwudziestodwuletnią Meas. Po dziewięciu miesiącach urodzi się córka Sitha9.

W latach 1986–1988 mieszkał w Tajlandii. We wrześniu 1989 roku Wietnam wycofał wojska z Kambodży, następnie zaś rozpoczęto rokowania pokojowe, które były wspierane przez mediatorów wysłanych przez ONZ. Pokój zawarto 23 października 1991 roku. W 1993 roku odbyły się w Kambodży wybory, które on sam zbojkotował. Jego dotychczasowi współbracia powoli zaczęli się wycofywać i odsuwać od dawnego Brata Numer Jeden. Pierwszy wyłamał się Ieng Sary, były minister spraw zagranicznych. Wraz z wiernymi mu oddziałami przeszedł w 1996 roku na stronę rządową. Wkrótce również Ta Mok, Noun Chea i inni przywódcy zaczęli negocjować ze stroną rządzącą.

Opuszczony przez kompanów z przeszłości Pol Pot do końca swoich dni pozostał zimnym i wyrachowanym mordercą. Najlepiej świadczy o tym fakt, iż w 1997 roku zlecił zabójstwo jednego z najbliższych współtowarzyszy jeszcze z czasów paryskich – Son Sena, którego zabito z żoną, dziećmi oraz wnukami. Po tym wydarzeniu odbył się proces Pol Pota, w wyniku którego został oskarżony o zdradę i skazany na dożywotnie więzienie w formie aresztu domowego10. Długo jednak nie odbywał kary. Już wcześniej chorował na raka11, a pod koniec życia doznał dodatkowo udaru mózgu, który spowodował częściowy paraliż lewej strony ciała. Jeden z najkrwawszych dyktatorów XX wieku umarł 15 kwietnia 1998 roku, według oficjalnej wersji na atak serca. 18 kwietnia jego ciało skremowano12.

W trakcie trwającego trzy lata, osiem miesięcy i dwadzieścia dni panowania Czerwonych Khmerów pod wodzą Pol Pota zginęło około dwóch milionów niewinnych ludzi; dokładny bilans ofiar jest wciąż trudny do oszacowania. Choć jego wina jest niezaprzeczalna, sam nigdy nie uznał swojej odpowiedzialności. W jednym z nielicznych, a zarazem ostatnim bodajże wywiadzie powiedział dziennikarzowi: „Moim zadaniem była walka, nie zabijanie ludzi. Teraz też, kiedy pan mnie widzi, miałbym być potworem? Chcę, żebyś wiedział, że wszystko co robiłem, robiłem dla mojego kraju. Sumienie mam czyste”. To ostatnie zdanie nie wymaga żadnego komentarza.

Przypisy

1. Cytat zaczerpnięty z: P.Froberg-Idling, Uśmiech Pol Pota (o pewnej szwedzkiej podróży przez Kambodżę Czerwonych Khmerów), Wołowiec 2010, s. 100.

2. Pol Pot to partyzancki pseudonim. Nie podajemy tu daty dziennej, gdyż jest ona wciąż sporną i dyskutowaną przez historyków.

3. B. Bruneteau, Wiek ludobójstwa, Warszawa 2005, s. 141. Kuzynka, o której mowa, była jedną z żon władcy. Na dworze królewskim przebywała pełniąca funkcje tancerki siostra, a także brat Salotha, będący tamtejszym urzędnikiem.

4. P. Froberg- Idling, Uśmiech…, s. 18.

5. Jednym z inicjatorów był Ieng Sary, późniejszy szwagier Salotha i minister spraw zagranicznych w rządzie Demokratycznej Kampuczy. W skład tejże komórki wchodził również Ok Sakun (reprezentant Demokratycznej Kampuczy w Genewie) i Hou Youn. Patrz: P. Froberg- Idling, Uśmiech…, s. 5–7, 46.

6. Jej siostra Khieu Tirith była żoną Ienga Sary’ego. Sama Ponnary była najpierw nauczycielką, następnie zaś sekretarzem partii w prowincji Kampong Thom i przewodniczącą Kobiecego Stowarzyszenia Demokratycznej Kampuczy. W połowie lat 70. zachorowała na schizofrenię. Choroba pogłębiała się tak szybko, iż już w 1979 roku Pol Pot wziął z nią rozwód. W 1996 roku została z siostrą i szwagrem objęta amnestią, a co za tym idzie nie oskarżeno ich o zbrodnie z czasów Demokratycznej Kampuczy. Zmarła w 2003 roku. Patrz: Khieu Ponnary. en.wikipedia.org. Dostęp: 27 lipca 2011.

7. Należy się w tym miejscu pewne wyjaśnienie. Otóż KPK powstała jako Ludowo-Rewolucyjna Partia Kampuczy jeszcze w początkach lat 50., ale przez pierwsze kilka lat podporządkowana była swojemu odpowiednikowi w Wietnamie. Usamodzielnienie nastąpiło w początkach lat 60., stąd podaną powyżej datę przyjęto jako datę założenia.

8. www.tuolsleng.com. Dostęp: 28 lipca 2011.

9. P. Froberg- Idling, Uśmiech…, s. 188.

10. Ibidem, s. 253.

11. Ibidem, s. 228.

12. Ibidem, s. 274.