Ludzie przez całą epokę starożytności wymyślali wynalazki, aby pomagały im lepiej i wygodniej żyć. Czy my teraz, w XXI wieku, moglibyśmy żyć bez tych wynalazków?
Pierwszym i najważniejszym wynalazkiem starożytności okazało się pismo. W starożytności istniało wiele rodzajów pism. W Mezopotamii tzw. Kraju Międzyrzecza wykształciło się pismo klinowe. Charakterystyczny kształt pisma był rezultatem żłobienia w tabliczkach z miękkiej gliny rylcem wykonanym z trzciny lub kości o trójkątnym przekroju. Naukowcom udało się ustalić, że istniały trzy rodzaje rylców, każdy z nich stosowano do innego rodzaju znaków. Po zapisaniu tabliczki wypalano, stąd można spotkać różnorodne odcienie gliny, od jasnej czerwieni do głębokiej czerni. Zespoły kresek pionowych, poziomych i ukośnych oznaczały całe wyrazy, z czasem przekształcając się w pismo sylabowe. Glina nie była jedynym materiałem do utrwalania myśli, należał do nich także metal np. srebro, po którym pisano rylcem. Dzięki pismu król Babilończyków Hammurabi napisał kodeks. Jest to pierwszy zbiór praw. Prawa napisane były na bazaltowym słupie, którego wysokość wynosiła 2,55 metra.
Inny system piśmiennictwa stworzyli Egipcjanie tzw. hieroglify. Hieroglify miały początkowo charakter obrazowy (ideograficzny), co oznaczało, iż jeden znak odpowiadał (zazwyczaj) jednemu wyrazowi. Z czasem uległy uproszczeniom, w wyniku, którego powstało pismo hieratyczne i pismo demotyczne (tzw. pismo dla ludu). W starożytnym Egipcie sztuka pisania nie była dostępna dla przeciętnego obywatela. Pismem posługiwali się tylko specjalnie do tego celu szkoleni skrybowie oraz warstwa kapłańska, w tym sam faraon. Zawód pisarza był bardzo szanowany, dlatego był szansą awansu społecznego dla ludzi wywodzących się z niższych warstw. Hieroglifów używano głównie jako pisma monumentalnego dla tekstów religijnych. Starożytni Egipcjanie używali papirusu jako materiału piśmienniczego oraz kamienia do tworzenia napisów pomnikowych (np. w grobowcach faraonów), a w późniejszym czasie pergaminu. Pergamin produkowany był z skór zwierząt najczęściej owczej, cielęcej lub koziej. Papirus zaś produkowany był z włókien cibory (odpowiednio ułożonych i spreparowanych). Znaki na papirusie rysowano za pomocą cienkiej trzcinki, ściętej ukośnie przy końcu. Ponieważ było to bardzo nietrwałe narzędzie, pisarz egipski musiał mieć cały ich zapas, który układał na specjalnej palecie. Na tejże palecie znajdował się również barwnik, sporządzany z sadzy zmieszanej z żywicą, tartą gumą i wodą. Najstarszy zwój papirusowy z zapisanymi hieroglifami pochodzi aż z ok. 2400 r. przed Chrystusem. Do łączenia papirusów Egipcjanom służył klej, który wyrabiany był ze skór zwierzęcych oraz kości lub mleka (tzw. kazeina). Egipcjanie pisali także książki. Książka egipska posiadała wówczas formę zwoju. Najpopularniejszym rodzajem książki była tzw. „Księga umarłych”, którą wkładano do grobu jako pomoc w wędrówce do królestwa cieni. Jednak niewiele informacji zachowało się na temat egipskich książek. Hieroglify odczytane zostały dopiero w 1822 r przez Jeana Francoisa Champolliona (1790-1832). Odczytał je dzięki kamieniowi z Rosetty, który został odkryty dzięki wyprawom Napoleona na Egipt w 1798 roku. Kamień ten zawierał tekst w językach greckim i egipskim.
Chińczycy wykształcili swoje własne odrębne pismo (ideograficzno-fonetyczne). Ich pismo wykształciło się z wcześniejszego pisma obrazkowego, jednak stopniowo elementy piktograficzne całkowicie zaginęły. Początkowo Chińczycy pisali na kościach i korze drzew, ale potem na papierze, którego wynalazcą był Tai Lun (ok.107 r n.e.). Masa papierowa składała się z włókien tkanin miażdżonych i tłoczonych w cienkie arkusze. Była to produkcja polegająca na powtórnym zużyciu tkanin, później dodano do składników włókna roślinne, oraz inne surowce (np. stare sieci rybackie). Do najstarszych zabytków pisma chińskiego należą napisy wróżebne na kościach zwierząt, pochodzące z XV wieku p.n.e.
Starożytni Grecy stworzyli dwa rodzaje pisma. Pierwszym było pismo linearne A, które nie zostało jeszcze rozczytane. Istniało także drugie pismo, które zostało odczytane tzw. pismo linearne B. Materiał używany przez starożytnych Greków do utrwalania tekstu był bardzo różnorodny, począwszy od liści palmowych, korę drzew, płótno, skończywszy na papirusie i tabliczkach metalowych lub drewnianych. Dzięki pismu greckiemu możemy czytać książki takie jak „Iliada” lub „Odyseja” Homera i wiele innych.
Około 1700 r. p. n. e. powstał pierwszy alfabet. Pierwsi alfabet stworzyli Fenicjanie, który zawierał 22 litery. Z tej wersji fenickiej powstał alfabet grecki, który z kolei przekształcił się w litery łacińskie, stosowane dzisiaj w wielu regionach świata.
Dzięki powstaniu pisma rozwijały się inne nauki. Jedną z ważniejszych dziedzin, która zawdzięcza swoje powstanie dzięki piśmie to matematyka, wraz matematyką powstała geometria i astrologia i wiele innych dziedzin nauki.
W Mezopotamii Babilończycy wymyślili liczbę zero, która jest używana do dzisiaj. Opracowali oni także miary długości i wagi. Dzięki wyliczeniom matematycznym napisali kalendarz, który początkowo oparty był na obserwacji księżyca, potem też i słońca, ustalił on 7-dniowy tydzień, 12-godzinną dobę i 60-minutową godzinę. Około 2250 r. p.n.e. Sumerowie sporządzili pierwsze mapy. Stworzyli także pierwsze żagle do statków. Jako pierwsi zapoczątkowali wypalanie cegły z gliny. Ludy Mezopotamii wynaleźli także koło jezdne. Koło używane było już około 3500 lat p.n.e. Pierwsze koła jezdne były pełne, koła szprychowe pojawiły się dopiero ok. 2000 lat p.n.e. w związku ze stosowaniem lekkich i szybkich rydwanów bojowych. Następnie zaczęto używać koła garncarskiego (ok. 3200 roku p.n.e.), również w Mezopotamii; była to pierwsza maszyna produkcyjna oparta na ruchu obrotowym – ułatwiając formowanie naczyń, koło znacznie przyspieszyło ich produkcję, przyczyniając się do powstania jednego z pierwszych zawodów – zawodu garncarza.
W połowie II tysiąclecia p.n.e. powstały tokarka i kołowrotek. Około 1000 roku p.n.e. zaczęto używać kołowrotu, niedługo potem krążka linowego w Asyrii, a około 500 lat p.n.e. w Syrii – żaren obrotowych.
Bardzo niezwykła jest historia astronomii sumeryjskiej. Najnowsze badania tabliczek klinowych wykazały, że Sumerowie wiedzieli, z ilu planet składa się Układ Słoneczny, gdzie są one rozmieszczone oraz jakie są okresy ich obrotów i koniunkcji. Znali nawet Wielką Stałą naszego układu, tzn. wielokrotność każdego okresu obrotu i koniunkcji nie tylko planet, lecz także ich satelitów i komet.
Egipcjanie jako pierwsi wymyślili buty, ponieważ parzyły ich stopy od piasku. But egipski był to sandał z papirusu. Już Babilończycy, ok. 1600 r. p.n.e., nosili mokasyny, trochę czasu później żołnierze asyryjscy wkładali już buty o ciężkich podeszwach i rzemieniach oplatających łydki. Egipcjanie stworzyli także makijaż. Ma wysokim poziomie stała medycyna. Dowodem tego mamy takie obrzędy jak balsamowanie zwłok i przeprowadzanie trepanacji czaszki.
Egipcjanie dzięki matematyce potrafili wyznaczyć wylewy Nilu. Stworzyli także kalendarz, który oparty był na obserwacji słońca. Matematycy wyznaczyli, że 12-miesięczny rok liczył 365 dni (3 pory roku), miesiące dzieliły się na 30 dni. Doba miała 24 godziny.
Inżynierowie starożytnego Egiptu umieli już zbudować dokładny kąt prosty, używając trójkątnej węgielnicy. Jej boki miały się do siebie jak 3:4:5. Za pomocą tej informacji mogli bardzo precyzyjnie wznosić ściany budowli. Potrafili mierzyć kąty i sprawdzać, czy powierzchnie są poziome. Byli również pierwszymi, którzy użyli pionu, czyli linki z ciężarkiem. Wiedzieli, że ich budowle są ściśle pionowe, jeśli są równoległe do linki. Przykładem ich umiejętności budowania była np. latarnia morska na Faros (zbudowana około 280 – 260 roku p.n.e.), która jest uważana za jeden z siedmiu cudów świata. Budowla składała się w pionie z trzech części: pierwsza, najniższa miała wysokość 55,9 m i prostopadłościenny kształt, druga 27,45 m i była zbudowana na podstawie ośmiokąta, trzecia była wysoka na 7,3 metra i okrągła. Łączna wysokość budowli sięgała 117 m. Egipcjanie budowali także grobowce dla faraonów tzw. piramidy. Piramidy wznoszono na planie kwadratu i orientowano wg stron świata. Piramidy powstawały w okolicach Memfis, lecz później budowano je w oazie Fajum.
Chińczycy także bardzo dobrze rozwinęli sztukę budownictwa. W 217 r p.n.e. Chińczycy wybudowali w wokół własnego państwa mur, który ma długość 6350 km i jest widoczny z kosmosu. Chińczycy opracowali liczydło (około 200 roku n.e.) które składało się z paciorków na metalowych pręcikach. Opracowali także kołowrót ( ok.2200 lat p.n.e.), który służył do podnoszenia lub opuszczania ładunku zawieszonego na linie lub łańcuchu przez przewijanie lub nawijanie go na obracający się bęben napędzany ręcznie. Chińczycy jako pierwsi znali świecę (około II wiek p.n.e.). Świeca taka składała się z włókien konopnych oblanych woskiem pszczelim. Włókna konopne używane były także do wyrobu lin. Były one o wiele mocniejsze od lin wyrabianych przez Egipcjan z włókien trzciny i palmy daktylowej. Lina konopna wyparła inne rodzaje lin i była używana aż do wynalezienia włókien syntetycznych w XX wieku.
Drugim ważnym patentem starożytności okazało się odkrycie betonu (cementu naturalnego), który wynaleziony był przez Rzymian, ale w późniejszym czasie używany był w cywilizacjach starożytnego Wschodu.. Pierwszy raz Rzymianie użyli betonu w 150 roku p.n.e. Ten wynalazek starożytności był zapomniany przez cały okres średniowiecza. Rozpoczęto używać cement na nowo po wynalezieniu go przez Anglika Josepha Aspdina (1824). Dzięki wynalezieniu betonu Rzymianie mogli wznosić wysokie mury z kamienia lub cegły, a z czasem budując z betonu akwedukty. Akwedukt (z łacińskiego aquaeductus, od aqua – woda, ductus – prowadzenie) były to budowle doprowadzające wodę, do miasta ze źródła położonego odpowiednio wysoko (zazwyczaj górskiego z uwagi na czystość i niską temperaturę wody), rurami lub przewodem otwartym, w której woda płynie pod działaniem siły ciążenia. Akwedukty stosowano już w II tysiącleciu p.n.e.- istniały one np. w Knossos (Kreta, ok. 2000 p.n.e.), w Gezer (Palestyna, około 1900 p.n.e.), w Mykenach (Grecja, około 1200 rok p.n.e.). Większość tych akweduktów prowadzono pod ziemią, tunelami, aby – niezauważone przez nieprzyjaciela – zapewniały twierdzom zaopatrzenie w wodę podczas oblężeń (m.in. w Gezer czy w Jerozolimie około. 700 p.n.e.). W latach 694 – 690 p.n.e. król Asyrii Sanherib, tworząc rozbudowany system wodny zaopatrujący w wodę Niniwę, użył obok kanałów, również pierwszych prawdziwych, wielokilometrowych akweduktów. Stosował on przewody podziemne oraz przeprowadzał akwedukty ponad niewielkimi rzeczkami i dolinami na murowanych arkadach. Budowano także mosty z akweduktami. Pierwszy most akweduktowy na pięciu ostrołukach i arkadach z bloków wapiennych zbudowano wówczas w okolicy Dżerwanu. Ale prawdziwy rozkwit akweduktów nastąpił w imperium rzymskim. Pierwszy akwedukt rzymski zbudował w 312 roku p.n.e. Appius Klaudiusz, a w I wieku n.e. Rzym zaopatrywany był w wodę przez akwedukty o łącznej długości ok. 420 km. Dzięki cementowi można było budować stałe mosty na dużych rzekach np. Dunaju. Rzymianie budowali mosty łukowe, jako materiału budulcowego używali kamienia, cegły i drewna. Rzymianie i Persowie budowali doskonałe drogi. Rzymskie drogi miały grubą warstwę kamiennej nawierzchni, zapewniającą stabilność i wytrzymałość na obciążenie. Dążyły do linii prostych i dlatego często były górzyste. Drogi rzymskie były przez wiele stuleci głównymi arteriami europejskiego transportu – nawet dziś wiele dróg przebiega po ich trasach.
Tamte wynalazki starożytności należą do pozytywnych, ale ludy starożytne nie wymyślały tylko dobrych rzeczy. W epoce starożytności powstało wiele rodzaju broni. Miecz został wynaleziony w starożytności przez ludy zamieszkujące kraj Międzyrzecza, ale znano ten rodzaj oręża w Egipcie, a następnie w Rzymie. Miecze wykonywano początkowo z brązu, a po opanowaniu technologii wytopu żelaza, także z żelaza. Początkowo miecze miały krótkie głownie, rozmiarów 60-70 cm. Miecze zaczęli wydłużać Celtowie. Japońskie miecze służyły nie tylko do zabijania wrogów, ale także do popełniania samobójstw (harakiri), które polegało na rozcięciu brzucha mieczem. Wraz z mieczem powstały włócznie tzw. rohatyny. Włócznie były bronią drzewcową długości około 2,5 metra, która była zakończona grotem. Do walki używano także toporów. Przed obroną miecza, topora i włóczni służyła tarcza, która była wykonana z metalu, drewna, skóry lub wikliny. Tarcze przybierały różne wymiary i kształty: okrągłe i owalne (używali hoplici), czworokątne (legiony rzymskie), spiczaste u dołu (tarcze celtyckie). Tarcze bywały także bogato zdobione. Dla obrony głowy noszono hełmy. Hełmy wykonane były z metalu lub grubej skóry okutej w metal. Najstarsze hełmy egipskie miały kształt ściśle dopasowany do głowy, natomiast starożytne hełmy greckie wykonywane z brązu osłaniały kark i policzki, zdobione były grzebieniem z włosia, a żelazne hełmy rzymskie były dużo mniejsze, lżejsze i otwarte.
W Chinach wynaleziony został proch, dzięki któremu można było ulepszyć sztukę wojenną. Proch był mieszanką saletry, siarki i węgla drzewnego. Do broni dalekiego zasięgu można było zaliczyć łuk i procę. Łuk składał się z obłęku i cięciwy: obłęk sporządzany był ze sprężystego drewna (wiśnia, bambus, itp.) lub rogu. Cięciwy wykonywano z rzemieni, plecionego włókna lub skręcano z jelit zwierzęcych. Siła przebijania i donośność łuku zależała od jego siły naciągu.
Rzymianie i Grecy stosowali machiny wojenne, aby wygrywać bitwy. Grecka katapulta potrafiła miotać kamieniami. Rzymianie stworzyli zaś nowy rodzaj katapulty, tzw. balistę, która w odróżnieniu od katapulty wystrzeliwała strzały a nie kamienie. Strzały wystrzeliwane były za pomocą dwóch ruchomych ramion umieszczonych końcami w wiązkach zwiniętych powrozów z jelit zwierzęcych lub końskiego włosia.
Według mnie, my – ludzie XXI wieku nie moglibyśmy żyć bez wynalazków, które zostały wynalezione w starożytności. Choć niektóre wynalazki pomagały i pomagają siać zniszczenie na świecie. Ale bez nich nasz świat by nie istniał.
Bibliografia:
1. „Ludzie społeczeństwa cywilizacje” – podręcznik do historii
2. „Popularna Encyklopedia Guinnessa”
3. Internet: www.zso.slomniki.ids.pl
