Od początku XIII w. ziemie przyszłego księstwa oleśnickiego znalazły się w granicach wrocławskiego księstwa Henryków śląskich. Panowali w nim Henryk Brodaty (1201-1238), Henryk Pobożny (1238-1241), Henryk III Biały (1241-1266) i Henryk IV Prawy (1266-1290). Po bezpotomnej śmierci ostatniego, na mocy układu o przeżycie ziemie te miał przejąć książę głogowski Henryk. Następuje to dopiero w 1294 r. Od tego czasu Oleśnica – miasto od 1255 r., należy do księstwa głogowskiego.

Przypuszczać można, że właśnie wtedy dla wzmocnienia obronności grodu książęcego wybudowano murowaną, okrągłą wieżę zamkową, zwiększającą obronność drewnianego grodu – Oleśnica stała się bowiem miastem nadgranicznym księstwa głogowskiego. Z tego czasu, z 1310 r., pochodzi najstarsza znana pieczęć miejska.

Po śmierci Henryka (9.12.1309) jego pięciu synów podzieliło między siebie (29 .02.1312) księstwo głogowskie. Dwaj średni synowie Konrad i Bolesław objęli wschodnią część księstwa głogowskiego, w którym Oleśnica była miastem najbardziej znaczącym i zapoczątkowali linię Piastów oleśnickich. Po roku (9.05.1313) bracia dzielą swoje ziemie i księstwo oleśnickie przejmuje Bolesław. Tytułuje się panem Oleśnicy i Gniezna oraz dziedzicem Królestwa Polskiego.

Konrad w dokumencie z 6.06. tego roku tytułuje się Księciem Śląska, Panem Namysłowa i Kalisza oraz dziedzicem Królestwa Polskiego. W 1314 r. tracą Wielkopolskę (Władysław Łokietek) i w rezultacie tego ukształtowały się dwa odrębne księstwa – oleśnickie (Bolesław) i namysłowskie (Konrad) (zobacz genealogię Piastów głogowsko-żagańskich).

Po śmierci Bolesława (1320/1321) Konrad łączy oba księstwa, podkreślając swoje prawa do Wielkopolski i tytułując się dziedzicem Królestwa Polskiego. Wzbudza to wrogość innych książąt śląskich i Władysława Łokietka. W rezultacie walk m.in. w 1321 Konrad zastawia w dożywocie Henrykowi VI (swojemu teściowi) Oleśnicę, którą odzyskuje w drodze zamiany 10.01.1322. Po dalszych walkach (Bolesław legnicki) i mediacji Władysława Łokietka – 10 sierpnia 1323 r. w Krakowie został podpisany układ krakowski. Układ stanowił jakby formalną podstawę prawną ukształtowanego w granicach zakreślonych w tym akcie księstwa oleśnickiego. W niemal niezmienionym kształcie terytorialnym przetrwało ono blisko dwa stulecia.

Konrad I

Konrad stał się protoplastą oleśnickiej linii Piastów śląskich – przenosi swoją siedzibę do Oleśnicy i od tego czasu znany jest jako Konrad I Olesnicki. Był to okres formowania księstwa, najświetniejszy, jeżeli chodzi o jego wielkość terytorialną. Nie pozostał on też bez wpływu na samo miasto, bowiem jego rozwój uwarunkowany był także pełnieniem roli stolicy księstwa.

Książę Konrad na miejscu grodu kasztelańskiego rozpoczyna budowę zamku, a całe miasto zaczyna sukcesywnie otaczać murami w miejsce dawnego wału ziemno-drewnianego. Duże partie tych murów zachowały się do dnia dzisiejszego. Ambicją każdego księcia było wydawanie monet. Działała więc w Oleśnicy mennica do 1325 r. Niestety nie zachowała się żadna moneta z tego okresu.
[podpis] Konrad I[/podpis]
Konrad I i jego następcy – dbali o samo miasto, nadając mu różne przywileje i przyczyniając się do jego rozbudowy.

Oleśnica w tym czasie (według danych z 1329 r., odnoszących się do podatku świętopietrza) liczyła zaledwie 1000-1200 mieszkańców – a więc mniej więcej tyle, co Jawor i Kłodzko i należała do mniejszych miast śląskich. Wrocław miał wtedy 13000-15000, Głogów – 9000 ludności.

9.05.1329 r. książę musiał złożyć we Wrocławiu hołd Janowi Luksemburskiemu, królowi czeskiemu. Stracił tym samym suwerenność, ale polityczne uzależnienie księstwa oleśnickiego od króla Czech było mniejsze niż innych księstw śląskich podporządkowanych Koronie Czeskiej dwa lata wcześniej. Książę musiał udostępnić swoje księstwo i grody królowi czeskiemu oraz był zobowiązany do świadczeń wojskowych na jego rzecz (odszkodowanie uzyskiwał jedynie za udział w walkach poza Śląskiem). Z tego powodu jako lennik króla Czech brał zapewne udział w walkach z Polską. Za to miał uzyskać zdobycze terytorialne na pograniczu z Polską.

Natomiast w innych zagadnieniach wewnętrznych książę miał dużą samodzielność – zachował swoje uprawnienia sądownicze (orzekania kary śmierci) i prawodawcze, miał prawo bicia własnej monety, prowadzenia wojen i zawierania sojuszy z innymi książętami śląskimi, budowania i burzenia fortyfikacji, alienacji ziem, nadawania przywilejów. Rycerstwo uzyskiwało prawo składania skarg na księcia u króla czeskiego.

Władza mogła przechodzić na potomków męskich Piastów oleśnickich i w przypadku braku takowych – na braci i ich synów. W dalszej kolejności przechodziła na królów czeskich. W 1338 Jan Luksemburski rozszerzył możliwość sukcesji na córki.

Jednak wejście księstwa w skład monarchii czeskiej spowodowało przecięcie ważnej arterii handlowej łączącej Wrocław z Kaliszem i Toruniem, która tak wiele znaczyła dla Oleśnicy i jej gospodarki (chociaż potem król Kazimierz Wielki w dokumencie z 1349 roku potwierdził szlak handlowy z Wrocławia do Kalisza przez Ostrzeszów – wiązało się to z jego ochroną). Przecięcie szlaków wielkiego tranzytu zahamowało dalszy rozwój miasta, bo i droga wiodąca z Wrocławia przez Oleśnicę w kierunku Krakowa straciła znaczenie na rzecz nowej, idącej wzdłuż Odry, przez Oławę i Brzeg.

To stało się kamieniem nagrobnym na wielkich aspiracjach mieszczan oleśnickich i wyrokiem skazującym miasto Oleśnicę na przeciętność, bowiem miasta średniowieczne rozwijały się dzięki handlowi. Tak więc miasto rozwijało się powoli i aż do XIX w. niewiele przekroczyło granice wyznaczone mu z początkiem XIV w. przez pierwszego Piasta oleśnickiego – Konrada.

Jednocześnie książę nie pozbył się królewskich ambicji.

Myślał o tronie polskim, o czym świadczyć może i jego pieczęć, na której przedstawiony jest w mitrze, z mieczem i tarczą w rękach.

W czasie swego długiego panowania w Oleśnicy (1321-1366) Konrad wybitnie powiększył terytoria księstwa. Wykupił w 1339 r. za 1700 grzywien od Bolesława III Rozrzutnego Bierutów, Także i traci swoje ziemie. W 1344 r. zastawia Syców. W 1345 r. walczy z wojskami króla Kazimierza Wielkiego, którego wojska zajmują zamek oleśnicki. Konrad I ostatecznie zwycięża je w bitwie pod Oleśnicą, ale i ponosi straty. Aby wykupić swoich rycerzy z niewoli Kazimierza Wielkiego sprzedaje królowi Czech swoje prawa do połowy Góry, Ścinawy i Chobieni za sumę 5000 grzywien (dokument z 12.08.1345).

Potem już wie, że nie dojdzie do sukcesów na drodze podbojów i jego polityka staje się bardziej pokojowa. Terytoria księstwa stara sie powiększyć poprzez politykę dynastyczno-dyplomatyczną i drogą zakupów. W 1356 od biskupa i Kapituły wrocławskiej kupuje zamek Milicz i okoliczne wsie, odziedziczył w 1357 r. po swoim teściu Koźle (z zamkiem, miastem i ziemią), a następnie chciał uzyskać jeszcze połowę Bytomia i część księstwa bytomskiego. Do tego doszło dopiero w 1369 r. za panowania Konrada II.

Stosunkowo mało wiadomości dochowało się o życiu rzemieślników. Brak jest ksiąg cechowych czy statutów z okresu średniowiecza; wiadomo jedynie, że byli tutaj rzeźnicy, piekarze, tkacze, handlarze płótnem, krawcy, szewcy itp. Rzemieślnicy uzyskują wiele praw ograniczających konkurencję – np. prawo 1 mili, w promieniu której nie mogli sprzedawać swoich wyrobów mieszkańcy innych miast lub wędrowni handlarze.

Oprócz istniejącego już od dawna kościoła parafialnego, stał wtedy w północnej części miasta szpital św. Jerzego, wspomniany w dokumencie z 1307 r.; w r. 1340 został on przekazany augustianom. W tym okresie powstał prawdopodobnie przy szpitalu – kościół św. Jerzego rozbudowany z kaplicy pod tym wezwaniem. Wtedy też rozbudowano po raz pierwszy kościół parafialny, a w 1380 r. Konrad II sprowadził z Pragi zakon benedyktyński, tzw. braci słowiańskich (głagolaszy), i osadził ich w północnej części miasta, obok kościoła Św. Jerzego. Na rysunku z lewej pokazano oba kościoły (NMP i św. Jerzego). Ok. 1400 r. dobudowano pokazaną wieżę (w rzeczywistości jest ona z drugiej strony kościoła) spełniającą także ważną rolę w systemie obronnym.

Ciekawy dokument Konrada I napisany po czesku – nazwa Oleśnicy w postaci „Olessnicza”, „w Olessniczi”, wymienione imiona i nazwiska szlachty polskiej i czeskiej. Wbrew nazwie dokumentu (wywód szlachectwa) dotyczy on raczej tzw. nagany szlacheckiej.

W drugiej połowie XIV w. miasto rozbudowywało się nadal. Po stronie zachodniej, poza murami, zbudowano drugi szpital – św. Mikołaja, przy kościółku tego wezwania. Szpital ten występuje w źródłach już w 1376 r., musiał więc powstać nieco wcześniej. Istniały w tym czasie w Oleśnicy prawdopodobnie dwie szkoły: jedna, jak to było w zwyczaju, przy kościele parafialnym, o drugiej dokument z 1340 r. mówi, że istniała przy szpitalu św. Jerzego i że nauczanie w niej należało do obowiązku augustianów.

Konrad II

Po śmierci Konrada I (22 lub 27.12.1366) księstwo obejmuje Konrad II, który staje się jednym z potężniejszych książąt na Śląsku. Powtarza akt lenny w 1367 r. Karolowi IV królowi Czech i uzyskuje potwierdzenie posiadania ziemi kozielskiej i bytomskiej. Zwiększa polityczną rolę księstwa i gospodarczą. W 1368 uzyskał Prusice (w 1369 – połowę Bytomia), 1379 – Kąty Wrocławskie z okręgiem, w 1370 część Gliwic, w 1385 r. połowę okręgu ścinawskiego i górowskiego oraz bierze w zastaw od książąt opawskich Hulczyn, Głubczyce i Zlate Hory, a w 1397 r. część Ścinawy z Rudną.

Ciekawostka – Bytom podzielono na pół, część miasta przypadająca Konradowi II i księciu cieszyńskiemu była losowana. Książe wylosował północną połowę miasta. W rezultacie połowa ławek w rynku wnosiła opłaty księciu oleśnickiemu, a pozostała – księciu cieszyńskiemu. Wg Jana Drabiny – prawdopodobnie pod Grunwaldem część Bytomian walczyła pod Konradem Białym po stronie Krzyżaków, a inni wraz z księciem cieszyńskim po stronie polskiej.

20 stycznia 1383 roku Konrad II wraz z „300 kopiami” wspomaga w obronie zamku Kaliskiego – Domarata – starostę generalnego wielkopolskiego. W 1387 r. związał się z królem Władysławem Jagiełłą i wspólnie wyruszyli na chrystianizację Litwy. Potem pojawiają się między nimi zatargi. Skutkiem tego jest m.in. atak wojewody poznańskiego Bartosza z Wiszemburga na Oleśnicę (1390 r.), jej ograbienie i utrata Olesna. W 1391 r. Konrad II wspólnie z Henrykiem VII głogowskim podejmują nieudaną próbę zdobycia Wschowy i włączenia jej do księstwa oleśnickiego, co także skierowane jest przeciwko królowi Polski. Potem następuje poprawa stosunków.

W 1389 r. książę przystępuje do Związku Księstw Śląskich, celem którego była walka z rozbojem, a w 1402 r. na spotkaniu książąt we Wrocławiu Konrad II wraz z synem zobowiązał się wystawiać do walki z rozbojem 10 rycerzy i 10 pachołków.

Stały rozwój miasta i mieszczaństwa zmierzał od końca XIV w. do zmian ustroju miasta. W nim jeszcze władzę posiadał dziedziczny wójt, ale rosła w siłę Rada Miejska chcąca zwiększenia samorządności.

Szczególnie ważny jest wydany 29 grudnia 1403 r. dokument podpisany przez trzech książąt oleśnickich, Konrada III, Konrada IV Seniora i Konrada V Kąckiego. Przyznaje on wszystkim mieszczanom zamieszkującym księstwo oleśnickie prawo do dziedziczenia majątku po zmarłych, do piątego stopnia pokrewieństwa, z uszczupleniem praw książęcych w tym względzie oraz prawo do stawania przed własnym sądem miejskim.

Ponadto dokument ten wyróżnia Oleśnicę w sposób szczególny.

W przypadku zaistnienia wątpliwości przy wydawaniu wyroków sądowych w poszczególnych miastach księstwa oleśnickiego, decyzją wystawców niniejszego dokumentu Oleśnicy przysługiwało prawo rozstrzygania wątpliwości, a rozstrzygnięcia owe miały być przez pozostałe miasta respektowane. Słowem, Oleśnica miała odgrywać w księstwie rolę Magdeburga wysyłającego do innych miast swe pouczenia. Najprawdopodobniej w tym dokumencie potwierdzają też wszystkie prawa nadane wcześniej mieszkańcom przez poprzednich książąt.

Konrad II zmarł 11 czerwca 1403 r. w wyniku ran odniesionych w walce. Został pochowany w kościele św. Bartłomieja w Trzebnicy. Pozostała po nim jedynie płyta nagrobna z napisem: anno domini mcccciii. xi die iunii obiit princeps conradus sec. dux silesiae dominus olesniensis et coslensis.; tj. Książę śląski, Konrad II, pan na Oleśnicy i Koźlu zmarł dnia 11 czerwca 1403 r.

Konrad III

Po drugiej żonie – Beacie księżniczce świdnickiej miał jedynego syna Konrada znanego jako Konrad III Stary, który panował w księstwie krótko, ale był znany i szanowany jako człowiek rozważny i mądry. Dlatego występował jako poseł lub sędzia w sprawach spornych.

I tak stał na czele poselstwa, które w 1409 r. miało rozsądzić spór pomiędzy Jagiełłą a Krzyżakami i zapobiec konfliktowi polsko-krzyżackiemu. W 1411 r. proszony był o rozstrzygnięcie sporu między królem Wacławem czeskim i miastem Wrocławiem a księciem opolskim. Z królem polskim pozostawał w dobrych stosunkach.

Po śmierci Konrada III (1413 r.) cała spuścizna przypadła jego pięciu synom – noszącym imię Konrad. Konrad V Kącki (Kantner) wspólnie ze starszym bratem Konradem IV Starszym (zwanym też seniorem, ukończone studia, talent poetycki i muzyczny – wybrał drogę duchownego – w 1399 r. był już klerykiem, a przy końcu 1417 r. został biskupem wrocławskim) przejął zwierzchnią władzę nad całym księstwem oleśnickim oraz opiekę nad małoletnimi braćmi, to jest Konradem VI Dziekanem (także stał się duchownym), Konradem VII Białym starszym i Konradem VIII Młodym, później nazywanym też Krzyżakiem (z racji wstąpienia w 1416 r. do Zakonu krzyżackiego).

Czwarty syn Konrada III – niespełna 20-letni Konrad VII Biały, dawny paź królowej Anny (druga żona Władysława Jagiełły), na przekór politycznej orientacji ojca wystąpił w bitwie pod Grunwaldem po stronie Krzyżaków dowodząc 4 chorągwią. Jan Długosz w swojej kronice napisał: „Chorągiew Konrada Białego, księcia oleśnickiego ze Śląska, którą osobiście prowadził sam książę Konrad z ludzi własnych; pod nią służyli rycerze jego właśni z księstwa wrocławskiego i Śląska. I sam książę Konrad został pojmany i pozbawiony zarówno chorągwi, jak całej swej fortuny, ale wypuszczony został na wolność z łaskawości Władysława króla polskiego. Trzeba zaś wiedzieć, że ze wszystkich książąt śląskich czy też polskich nikt prócz tego Konrada oleśnickiego i Kazimierza, księcia słupskiego, czyli szczecińskiego nie przeszedł na stronę mistrza i Zakonu krzyżackiego z wieczną ich hańbą i wstydem, iż własną mowę i własną ojczyznę, wspierając wrogów chcieli rozszarpać i zniszczyć. Obu jednak oraz ich pojmanym rycerzom król Władysław przebaczył”.

Przebaczył, ale nie zamierzał zrezygnować z okupu. Za uwolnienie jego (był najpewniej przetrzymywany w jednym z zamków w okolicach Kielc), księcia słupskiego oraz innych rycerzy walczących po stronie Krzyżaków – Jagiełło zażądał 100 tysięcy kóp groszy praskich (pojmał księcia czeski rycerz Jost z Salcu, który najpewniej zażądał znacznego okupu). Wobec powyższego Konrad V Kącki pożyczył na początku 1411 r. od sufragana wrocławskiego Mikołaja – 410 grzywien groszy praskich w zamian za 41 grzywien rocznego czynszu z Oleśnicy, Wołowa, Sycowa, Trzebnicy, Prusic, Wińska i Kątów – wykupił z polskiej niewoli Konrada Białego (obowiązek wykupu księcia z niewoli należał najprawdopodobniej do miast księstwa), co nastąpiło 8 czerwca 1411 r.

W 1414 r. staje on po stronie króla polskiego przeciwko Krzyżakom (razem z Konradem Kąckim i innymi 7 książętami śląskimi – król czeski, ich pan lenny był wówczas sprzymierzeńcem Jagiełły). Mieli za to otrzymać odpowiedni żołd. Konrad Biały był nawet negocjatorem pomiędzy Krzyżakami a królem Jagiełłą. W 1416 Konrad V Kącki sprzymierzył się z Krzyżakami, a Konrad VII Biały dalej sprzyjał Jagielle. A już w 1423 wszyscy książęta piastowscy zamierzają walczyć wspólnie z Krzyżakami przeciw Jagielle. Sądzą, że po zwycięstwie Krzyżaków nastąpi rozbiór Polski i dostaną „co do nich czy do ich przodków z dawna należało”. Ale już rok później (12 lutego 1424) obydwaj Konradowie (obok cesarza Zygmunta Luksemburczyka i króla Danii) uczestniczą w Krakowie w koronacji królowej Zofii, kolejnej żony Jagiełły. Jak z tego wynika, Konrad Kącki i Biały często zmieniali koalicje i obozy polityczne. Bywali skłóceni nie tylko z piastowskimi krewniakami, ale i pomiędzy sobą. Prowadzili nieustanne wojny. Ale korzystając z wpływów ich brata – biskupa odgrywali dużą rolę na Śląsku.

Największe znaczenie w historii miasta miało wykupienie 25 stycznia 1407 r. z rąk księcia wójtostwa dziedzicznego, co stało się pierwszym krokiem do usamodzielnienia się Oleśnicy – stała się ona samorządna. Rada Miejska przejęła zarówno obowiązki, jak i prawa wójtów dziedzicznych, pobierała opłaty z majątków wójtowskich, przejęła także część sądownictwa. Do tego okresu odnieść zapewne należy budowę murowanego ratusza (ok. 1410 r.), który mieścił nowe władze i urzędy miejskie. Pojawia się nowy miejski herb Oleśnicy w którym godłem jest orzeł św. Jana Apostoła (może być dziwne, że herb pojawia się na dokumencie wydanym 2 lata wcześniej niż wykupienie wójtostwa – może to wskazuje na siłę Rady Miejskiej, która faktycznie rządzi miastem). Prawdopodobnie wtedy władze miejskie wykupują od księcia prawo wydawania monety miejskiej – halerzy.

W 1419 r.

Oleśnica otrzymała przywileje dotyczące handlu solą, chmielem, piwem i winem. Oleśnica posiadała 137 domów uprzywilejowanych – z prawem piwowarstwa. W okresie powstania husyckiego (1419-1436) książęta oleśniccy stanęli po stronie Zygmunta Luksemburskiego, przeciw husytom. Zarówno ówczesny biskup wrocławski – Konrad IV senior, jak i jego bracia – Konrad V Kącki, pan na Oleśnicy i Wołowie, oraz Konrad VII Biały, pan na Koźlu i Sycowie, a później i Oleśnicy, byli przeciwnikami ruchu husyckiego.

W 1421 r. Konrad V Kącki zobowiązuje się wystawić 60 zbrojnych przeciwko husytom. W 1422 r. biskup wrocławski Konrad IV zostaje mianowany przez Zygmunta Luksemburskiego starostą (wicekrólem) całego Śląska, aby mobilizować kraj do obrony. Ale nie udaje mu się tego zrobić. W 1428 dowodzone przez niego wojska pierzchają (pod Nysą) w popłochu na wieść o zbliżaniu się husytów. Sprzymierzony z husytami książę opolski Bolko V w 1429 r. zajął Koźle – własność Konrada VII. W odpowiedzi na to Konrad Biały uderzył na Gliwice, opanował je i nakazał wymordować cała starszyznę husycką.
[podpis]> Zamek w Oleśnicy[/podpis]
Dlatego nie jest dziwne, że husyci żywili wielką nienawiść do książąt oleśnickich i może też dlatego latem 1432 r. przeszli niepostrzeżenie bród na Odrze (przepraw wcześniej skutecznie bronili Konrad V Kącki wspólnie z Konradem VII Białym starszym) i ruszyli na Oleśnicę. Książęta w obawie, by husyci nie zajęli zamku oleśnickiego, cofając się podpalili w lipcu swoją siedzibę, a częściowo i miasto. Ale zrobili to zbyt późno, co umożliwiło husytom złupienie miasta i zdobycia zapasów żywności (Zamek prawdopodobnie nie ucierpiał mocno skoro miał on się stać miejscem rozmów husytów z królem Polski). Oleśnicę i większą część ziem księstwa zajęli husyci pod dowództwem Prokopa Wielkiego. Jednocześnie Konrad Biały interweniował w liście z 22. XII. 1433, r. u starosty wielkopolskiego Sędziwoja z Ostroroga by wojska króla polskiego nie dokonały najścia na ziemie księstwa (szczególnie na ziemię sycowską, która stanowiła jego część księstwa).

Po wycofaniu się husytów – dalej nie było spokoju. W 1438 r. wojska króla polskiego Władysława III Jagiellończyka w walce o tron czeski wkraczają na Śląsk. Wielu miejscowych książąt, a pośród nich Konrad Biały, zawarło ugodę z Jagiellonami. Z tronu czeskiego dla Kazimierza Jagiellończyka nic nie wyszło, a Konrad Biały skłóciwszy się z bratem, biskupem wrocławskim najechał zbrojnie na Legnicę, której przedmieścia spalił, po czym zdobył zamek w Otmuchowie.

W dalszych walkach – w 1441 r. wojska wdowy po Albrechcie Habsburgu chcąc poskromić Konrada VII Białego – zwolennika Jagiellonów – dokonują ataku na ziemię oleśnicką – w 1442 r. oblegają miasto przez kilka dni wojska kondotiera Leonarda Assenheimera. Walki te nie sprzyjały rozbudowie miasta. Brak przekazów z tego okresu o nowych budowach czy nawet przebudowach.

Konrad V Kącki zmarł na zarazę w 1439 r. Wcześniej (1426 r.) prowadził interesy z cesarzem Zygmuntem Luksemburgiem kupując za 13 tys. guldenów różne obciążenia Wrocławia. Pozostawił dwóch małoletnich synów – Konrada IX Czarnego i Konrada X Białego młodszego. Zgodnie z zawartym jeszcze w 1421 r. między braćmi układem o wzajemnym dziedziczeniu, władzę nad całym księstwem przejął ich stryj Konrad VII Biały starszy. Konrad IV senior – biskup „złamany ciężarem nieszczęść, długów, wieku i choroby” zmarł 9.08.1447 w Otmuchowie.

W związku z jego działaniami skierowanymi przeciwko Księżnej Małgorzacie, wdowie po Konradzie Kąckim, panującej na Wołowie, a matce Konrada IX Czarnego i Konrada X Białego młodszego, obaj książęta pojmali go 7 III 1450 r. podczas podróży do Wrocławia. Przywieźli do Oleśnicy i tam więzili, dopóki nie odstąpił im wszystkie swoje posiadłości. Mimo interwencji króla niemieckiego Fryderyka III i biskupa wrocławskiego Piotra Nowaka – Konrad VII Biały starszy nie powrócił już na oleśnickie księstwo. Mszcząc się na bratankach, podarował księstwo oleśnickie ówczesnemu królowi czeskiemu i węgierskiemu Władysławowi Pogrobowcowi. Jego opiekun Fryderyk III, nadał je swej siostrze, księżnej Małgorzacie, żonie Fryderyka saskiego. Od tej pory między ostatnimi Piastami oleśnickimi a księżną Małgorzatą rozpoczął się długotrwały spór o prawa do księstwa oleśnickiego. Konrad VII Biały starszy zmarł we Wrocławiu 14.02.1452 r. Rzeczywista władza nad księstwem oleśnickim pozostawała już od 1450 r. w rękach braci: Konrada IX Czarnego i Konrada X Białego młodszego. Podobnie jak ojciec i stryj prowadzili książęta ożywioną działalność polityczną i często zmieniali sprzymierzeńców, aby zachować swoje księstwo. Przez jakiś czas młodzi książęta starali się utrzymać jedność dziedzictwa, dzieląc się jedynie dochodami. W 1452 r. przeprowadzili podział, którego warunki nie są znane. Ale tytulatura Konrada Białego młodszego była następująca: Książę Śląska, Pan na Oleśnicy i Sycowie (1459) i niekiedy dodatkowo – Pan na Kożlu i Wołowie.

W 1459 r. następuje połączenie podzielonego w 1369 r. Bytomia i księstwa bytomskiego w ręku Piastów oleśnickich, po sprzedaży swej części przez Wacława księcia cieszyńskiego. Książęta Konrad IX Czarny i Konrad X Biały Młodszy mogą sobie dopisać tytuł księcia bytomskiego. Konrad Czarny zgłaszający pretensje do niektórych ziem polskich – zawarł w 1465 r. w Kaliszu ugodę z Kazimierzem Jagiellończykiem. Konrad za zrzeczenie się pretensji uzyskał wypłatę 20 tys. czerwonych złotych tytułem posagu dla jego żony, księżniczki mazowieckiej Małgorzaty.

Druga połowa XV w. pomimo niespokojnych czasów, jest pomyślnym okresem rozwoju miasta. Podwyższono wtedy kościół zamkowy, wzniesiono ostatnią z gotyckich budowli w mieście synagogę (na zdjęciu poniżej.

Autor zdjęcia Ryszard Bober)), w wydzielonej Żydom dzielnicy, a śródmieście zaczęło się zapełniać kamienicami murowanymi.

Ale jednocześnie pojawiają się nowe kłopoty: – kryzys polityczny związany z walką o tron Czeski. Wybór króla Jerzego z Podiebradu, a następnie walka o tron Czech króla Węgier Macieja Korwina i króla Polski Kazimierza Jagiellończyka (jego wojska zdobywają zamek oleśnicki) spowodowały wieloletnie walki. Początkowo, za cenę potwierdzenia kwestionowanych praw do wielkiego spadku oleśnickiego obaj książęta uznali i następnie popierali zasiadającego na tronie czeskim Jerzego z Podiebradów i należeli odtąd do jego najwierniejszych śląskich sojuszników.

Książęta oleśniccy pozostawali w złych stosunkach z Wrocławiem, m.in. dlatego, że wrocławianie odmawiali płacenia cła w Psarach (przy drodze do Trzebnicy) i Psim Polu (w latach 1434-1493), a więc po przekroczeniu granicy z księstwem oleśnickim. Za pomoc udzieloną królowi Jerzemu książęta oleśniccy narazili swoje księstwo na spustoszenie przez wrocławian, co miało miejsce w 1459 roku

Gdy na Śląsku zdołał się umocnić Maciej Korwin, wybrany przez część Czechów nowym królem czeskim jeszcze za panowania króla Jerzego, zdecydowali się w 1469 r. na złożenie mu hołdu. Za to otrzymali od nowego króla potwierdzenie przywilejów oraz praw do władania księstwem oleśnickim.

Gdy 14 VIII 1471 r. zmarł Konrad IX Czarny, władzę nad księstwem oleśnickim przejmuje Małgorzata (wdowa po Konradzie IX) a od 1483 r. Konrad X Biały młodszy. Książę ten mimo wcześniejszego podporządkowania się Maciejowi Korwinowi, opowiedział się po śmierci Jerzego z Podiebradów w 1471 r. za Władysławem Jagiellończykiem, polskim królewiczem wybranym na tron czeski przez część Czechów i zaczął go wspierać w walkach przeciwko Maciejowi Korwinowi. Skutkiem tego było splądrowanie i znaczne zniszczenie Oleśnicy (także Wołowa i Sycowa) w 1474 r. przez wojska Korwina. Być może wtedy sprzedaje Koźle, Bytom i Gliwice Henrykowi Starszemu Podiebradowi – księciu ziębickiemu z rodu Podiebradów.

W obawie przed represjami króla Macieja – Konrad zawarł 22 II 1475 r. porozumienie z książętami saskimi Ernestem i Albrechtem, którym przekazał swoje dziedzictwo. Miał za to żądać 9200 guldenów i roczną pensję w wysokości 1000 guldenów.

Kiedy król Maciej zajął cały Śląsk – nie wybaczył księciu jego dotychczasowej postawy politycznej, nie uznał umowy z książętami saskimi i niebawem sam przejął uprawnienia do całego księstwa oleśnickiego. W końcu książę Konrad po dłuższych rokowaniach sam zapisał księstwo 14 III 1480 r. królowi Maciejowi w zamian za korzyści finansowe i uznał króla Macieja panem swojego księstwa.

Ale już po kilku latach (1489 r.) występuje ponownie przeciwko Maciejowi (zamierzał bez zgody króla zająć Ścinawę, którą król węgierski nadał swemu zaufanemu, Jerzemu Steinowi, staroście dolnośląskiemu.). W rezultacie księstwo ponownie stało się areną walk, przysłane wojska pod dowództwem Hansa von Haugwitza rugują Księcia Konrada z wszystkich górno- i dolnośląskich posiadłości. Na rezydencję wyznaczono mu zamek w Urazie oraz przyznano rentę w wysokości 1600 guldenów rocznie. Na szczęście król Maciej Korwin umiera we Wrocławiu 6 IV 1490 r. Wówczas Władysław Jagiellończyk jako król Czech przywrócił księstwa tym śląskim dynastom, których Korwin usunął. Tym samym księciu Konradowi przywrócono wszystkie prawa do władania księstwem.

Podjął on wówczas rozmowy z książętami legnickimi w sprawie przekazania im dziedzicznych praw do księstwa oleśnickiego (był bezdzietny). Lecz król czeski Władysław Jagiellończyk przyrzekł 20 lutego 1491 r. w Koszycach przekazać księstwo oleśnickie po śmierci księcia Konrada swemu młodszemu bratu Janowi Olbrachtowi (który wkrótce został królem Polski), jako dodatkową rekompensatę za jego ostateczną rezygnację z roszczeń do korony węgierskiej.

Powtórne rządy Konrada X Białego młodszego nad księstwem oleśnickim nie trwały już długo. Książę zmarł 21 IX 1492 r. jako ostatni przedstawiciel oleśnickiej linii Piastów śląskich. Tak więc, wraz ze średniowieczem skończyła się też władza Piastów w księstwie i mieście Oleśnicy. Ciekawe były losy małżeństwa ostatniego Konrada ze zwykłą mieszczką oleśnicką.

Te zawirowania spowodowały zapewne zniszczenia i ograniczenia rozwoju Oleśnicy. Większość zabudowy zabytkowej miasta pochodzi właśnie z tych czasów piastowskich, choć uległa ona w ciągu wieków niejednej przemianie. Do zabytków zachowanych w mało zmienionej postaci należą mury obronne z bramą Wrocławską, kościół parafialny, kościół NMP i św. Jerzego, dawna synagoga, wieża ratuszowa i okrągła baszta zamkowa. Większym przeobrażeniom uległ sam zamek, a szpitale i kamienice albo uległy rozbiórce, albo zostały w ciągu wieków całkowicie przebudowane.

Księstwo oleśnickie (jako opróżnione lenno) zostało przez panującego wówczas w Czechach Władysława Jagiellończyka odstąpione w 1495 r. Henrykowi I, księciu ziębickiemu, synowi króla Jerzego z Podiebradu, w zamian za jego majątek Podiebrady w Czechach i za 5000 kóp groszy praskich.

Tekst pochodzi ze strony olesnica.nienaltowski.net i został umieszczony za zgodą webmastera owego serwisu.

Bibliografia:

» Przyłęcki M. „Zamek w Oleśnicy” Wrocław. 1989
» Starzewska M. „Oleśnica” Ossolineum. Wrocław. 1963
» „Miasto znane i nieznane” Opr. Ryszard Len. Wyd. Galeria Miejskiej Biblioteki Publicznej w Oleśnicy
» Drabina J. „Miasta śląskie w średniowieczu” wyd. Śląsk. Katowice.1987 r.
» „Wołów. Zarys monografii miasta” Pod red. Kościk E. Wyd. DTSK 2002
» „Historia Śląska” pr. zbior. pod red. Marek Czapliński. Uniwersytet Wrocławski. Wrocław 2002
» Kulak T., Mrozowicz W. „Syców i okolice od czasów najdawniejszych po współczesność” Wrocław-Syców. 2000
» Jasiński. K. „Rodowód Piastów śląskich” T.2 Wrocław 1972
» Zarzycka Z. „Piastowscy książęta Koźla” z: http://www.k-k.pl/dokumenty/piastowscy.html
» Galas Al., Galas Ar. „Dzieje Śląska w datach” Wrocław 2001
» Bobowski K. „Ziemia oleśnicka pod panowaniem książąt piastowskich” Maszynopis (b.r.m.w.)