Poznając historię starożytności, niezwykle łatwo dojść do przeświadczenia, że powstałe wówczas państwa były równie potężne co przelotne. Niemal zawsze powstawały i trwały w swej wielkości jedynie dzięki autorytetowi i nieprzeciętnym zdolnościom władców. Jednym z najważniejszych i zarazem najbardziej fascynujących imperiów wschodu była Persja. Dzieje tego starożytnego państwa od zjednoczenia irańskich plemion i zerwania zależności od medyjskiego władcy aż po okres rozkwitu za panowania Achemenidów doskonale pokazują, jak wiele zależy od osobistych przymiotów króla. Nowy organizm państwowy rodził się w otoczeniu starych potęg, takich jak Babilonia, Egipt czy przeżywająca złoty wiek Lidia. Niemal od początku zdawało się jednak, że nic nie stanie na przeszkodzie Persom w drodze do prawdziwej wielkości.
Babilonia wobec konfliktu Medów i Persów
Babilon pod koniec szóstego wieku przed naszą erą był imperium dominującym na obszarze Bliskiego Wschodu. Jego władcy czynnie uczestniczyli w polityce międzynarodowej, często stając się mediatorami w sporach między zwaśnionymi krajami. Tak było w 586 roku przed naszą erą, kiedy przyszły król Nabunanid prowadził rokowania w poważnym konflikcie między Medami a Lidyjczykami. Władcy Babilonii już od czasów Nabuchodonozora utrzymywali z Medami przyjazne stosunki, ponieważ większość władców imperium znacznie bardziej zainteresowanych było ziemiami fenickimi i Egiptem niż terenami współczesnego Iranu. Dlatego tak ważne było utrzymywanie bliskich relacji z władcą medyjskim.
Ruiny pałacu Cyrusa Wielkiego w Pasargadach (obecnie Maszhad-e Murghab w środkowym Iranie). dynamosquito, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 2.0, via Wikimedia Commons
Początkowo Persowie nie byli w żaden sposób równorzędnymi partnerami dla Babilończyków. Dzięki małżeństwu córki króla Medów Astiagesa z przywódcą Persów Kambyzesem I stali się dynastycznie zależni od jeszcze wówczas górującego nad nimi królestwa Medii. Wszystko jednak zmieniło się za sprawą nowego perskiego przywódcy – Cyrusa. Ten dynamiczny polityk dość szybko nawiązał przymierze z zasiadającym wówczas na babilońskim tronie Nabunanidem. Obu władców łączyły interesy: Persowie pragnęli wydostać się spod władzy Medów, Babilończycy zaś dążyli do opanowania szlaków handlowych wiodących z Półwyspu Arabskiego przez tereny kontrolowane przez wojsko Astiagesa. Wobec tak dużej zbieżności celów jasne było, iż wojska babilońskie nie ruszą Medom na pomoc w tłumieniu rebelii, na której czele stanął Cyrus.
Zjednoczenie plemion
Przeciwstawienie się medyjskiemu władcy wymagało zorganizowania wojska. Siły plemienia Pasargady, z którego wywodził się Cyrus, nie były wystarczające, szczególnie wobec niepewnego stanowiska władcy Babilonii. Obok dobrze zorganizowanych wspólnot plemiennych do wspólnej walki pozyskano niewielkie rody zamieszkujące rozrzucone po pustyni oazy.
Grobowiec Cyrusa Wielkiego. Behrad18n, via Wikimedia Commons
Większość oddziałów zgromadzonych pod wodzą Cyrusa była słabo wyposażona, dlatego musiał on rozważnie planować każdy ruch. Największym problemem, przed jakim stanęli zjednoczeni Persowie, były niedobory w wyposażeniu. Większość wojowników pochodzących z pustyni miała jedynie krótkie klingi i lassa oraz była niemal całkowicie pozbawiona pancerza. Władający Medami Astiages nie docenił jednak powstania i podjął tragiczną w skutkach decyzję: do stłumienia rebelii posłał wojsko pod wodzą swojego wasala Harpagusa. Ten zaś nadal miał świeżo w pamięci fakt, iż medyjski król rozkazał zamordować jego ojca. Zamiast stawić czoło Persom, Harpagus zbiegł do jednej z oaz i przyłączył się wraz z armią do Cyrusa.
Sytuacja Medii po zwycięstwie Cyrusa
Bunt zakończył się całkowitym zwycięstwem Persów. Po zjednoczeniu państwa wydarzyło się jednak coś niezwykłego w skali historii starożytnego świata. Zwycięzcy nie brali odwetu na dawnych suwerenach, lecz przyłączyli Medię, nadając jej tytuł pierwszej satrapii. Wszystkie tytuły szlacheckie zachowano, nowe władze honorowały je na równi z perskimi. Dało to podstawy dla późniejszego uformowania się społeczeństwa składającego się z Medów i Persów.
Persja w okrasie największej potęgi pod panowaniem Achemenidów. Cp, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0, via Wikimedia Commons
Nowo powstała Persja nie ograniczała się do tych dwóch krain. Zajęcie terenów imperium sprawiło, że pod władzą Cyrusa znalazły się ziemie Kapadocji, Armenii, Syrii, Mezopotamii oraz Asyrii. Jedynie dzięki osobistym cechom władcy możliwe było utrzymanie stabilności w państwie. Takiego szczęścia nie miała jednak znajdująca się na południu Babilonia.
Międzynarodowe konsekwencje powstania państwa perskiego
Nowe imperium obejmowało bardzo bogate obszary, co zaburzyło dotychczasową równowagę w regionie. Stając na czele potężnego organizmu państwowego, Cyrus stał się poważnym zagrożeniem zarówno dla dotychczasowego sojusznika Persów, Babilonii, jak i Lidii czy nawet Egiptu.
Nowy władca mógł jednak cieszyć się względnym spokojem. Powolny rozkład królestwa między Tygrysem i Eufratem sprawiło, iż jedyną siłą, która mogła otwarcie wystąpić przeciwko Persom, były połączone siły Lidii i Cylicji. Przymierze to okazało się jednak nietrwałe, czego efektem była wojna, w której lidyjski król Krezus stanął sam przeciwko armii Cyrusa. Licząc na niewielkie doświadczenie nowego wodza Persów, zaatakował on pod pretekstem uwolnienia medyjskiego władcy Astiagesa (należącego do tej samej dynastii co Krezus), szybko został jednak pokonany. Nawet mroźna zima nie powstrzymała sił Cyrusa przed zdobyciem Sardesu – najważniejszego miasta Lidii.
Apadana (paradna sala audiencyjna) w Persepolis zbudowana przez Kserksesa. Mr.minoque, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 2.5, via Wikimedia Commons
Kontakty Persów z greckimi polis
Podczas konfliktu z Lidią doszło do pierwszych poważnych kontaktów między nadmorskimi miastami greckimi a nowym imperium. Cyrus skierował do tych ośrodków propozycję, według której w zamian za liczne przywileje gospodarcze miałyby uznać się za poddanych perskiego króla. Negocjacje podjął jedynie Milet, pozostałe polis odrzuciły ofertę „barbarzyńców”.
Podczas walki z wojskami lidyjskimi Cyrus uważnie przyglądał się wzajemnym relacjom między poszczególnymi greckimi miastami. Szybko pojął, że wykorzystując wzajemne waśnie i rywalizację o prymat w Helladzie, może łatwo rozbić ich pozorną jedność. Nauka ta okaże się niezwykle ważna dla kolejnych achemenidzkich królów, prowadzących liczne i długotrwałe wojny z poszczególnymi polis.
Wschód imperium
Droga od niewielkiego plemienia do prawdziwej potęgi była trudna, zdaje się jednak, iż Persowie niejako byli skazani na sukces. O wielkości nowego władcy najdobitniej świadczył sposób, w jaki obszedł się z pokonanymi Medami. Zręczność polityczna i talenty wojskowe sprawiły, iż Cyrus należy do największych osobowości starożytnego wschodu. Do najważniejszych sukcesów nowego szacha można obok zjednoczenia perskich plemion zaliczyć nawiązanie współpracy z Nabunanidem.
Zapewnienie sobie życzliwej neutralności ze strony największej potęgi ówczesnego świata miało kluczowe znaczenie dla powodzenia rebelii przeciw Medom. Jednak podobnie jak wszystkie potęgi również Babilonia zaczęła ostatecznie chylić się ku upadkowi. Niepokoje wewnętrzne oraz słabość monarchy sprawiły, iż z dynamicznego mocarstwa państwo to stawało się powoli reliktem przeszłości. Dawne imperium nie dostrzegło zagrożenia dla równowagi sił w regionie, jaki niosło ze sobą pojawienie się nowej potęga tuż u swoich granic. Jednak jak pokaże przyszłość, zagrożenie dla Persji nie znajdowało się na południu, lecz daleko na zachodzie – w Grecji i Macedonii.
Bibliografia:
Axworthy M., A History of Iran. Empire of the Mind, Basic Books, Nowy Jork.
Olmstead A. T., History of the Persian Empire, The University of Chicago Press, Chicago-Londyn.
Saggs H. W. F., Wielkość i upadek Babilonii, PiW, Warszawa.
