Dekolonizacja

» proces wyzwalania się spod władzy kolonialnej terytoriów zależnych i niesamodzielnych oraz tworzenia niepodległych państw
» dekolonizacja stanowiła zwycięstwo ruchów narodowo – wyzwoleńczych Ttrzeciego Świata
» proces dekolonizacji przebiegał dwiema drogami:
– walka zbrojna o niepodległość
– pokojowe dochodzenie do niepodległości poprzez dialog i pojednanie

Dekolonizacja Azji

» drogą pokojową uzyskały niepodległość dawne terytoria mandatowe A na Bliskim Wschodzie – najszybciej, bo w 1932 roku, Irak
» 1946 rok – Brytyjczycy opuścili Transjordanię, a Francuzi Syrię i Liban; Palestyna pozostała pod kontrolą brytyjską do 1948 roku
» jako ostatnie na Bliskim Wschodzie niepodległość uzyskały brytyjskie kolonie Kuwejt (1961 rok) i Aden (Jemen Południowy – 1967 rok)
» w trakcie II wojny światowej Japończycy operowali na Dalekim Wschodzie hasłem solidarności ludów Azji przeciw Europejczykom i Amerykanom: Azja dla Azjatów Amerykanie, których kolonią były Filipiny (okupowane w trakcie wojny przez Japończyków, którzy w 1943 roku ogłosili niepodległość Filipin), przyznali im w lipcu 1946 roku niepodległość, chcąc świecić przykładem dla innych – Stany Zjednoczone były jedynym państwem Zachodu, które pozytywnie odnosiło się do dekolonizacji brytyjski rząd Labour Party, borykający się z trudnościami przezwyciężenia skutków II wojny światowej, nie miał ani chęci, ani możliwości do walki o ocalenie Imperium Brytyjskiego
» w Indiach, perle korony brytyjskiej – które pod względem prawnym nie były kolonią, lecz państwem, którego cesarzem był król angielski – o niepodległość walczyły dwa ugrupowania: Indyjski Kongres Narodowy (założony w 1885 roku) i Liga Muzułmańska
» na czele Indyjskiego Kongresu Narodowego stał Mahatma Gandhi (1869-1948), który żądał opuszczenia Indii przez Brytyjczyków i utrzymania jedności subkontynentu
» Liga Muzułmańska domagała się podziału Indii na część muzułmańską i hinduską od jesieni 1946 roku rozpoczęły się wzajemne masakry hindusów i muzułmanów – ginęły tysiące ludzi
» 20 lutego 1947 roku – premier Attlee oświadczył w Izbie Gmin, że Wielka Brytania wycofa się z Indii w czerwcu 1948 roku
» czerwiec 1947 roku – Attlee zadecydował o podziale Indii i przyznaniu Indiom i Pakistanowi statusu dominiów – projekt ten przedstawił ostatni wicekról Indii, lord Louis Mountbatten
» 15 sierpnia 1947 roku – Indie i Pakistan uzyskały niepodległość w ramach Brytyjskiej Wspólnoty Narodów (, gdyż Brytyjczycy, wobec panującej tam sytuacji, przyśpieszyli swoje wycofywanie się
» podziałowi subkontynentu towarzyszyły migracje milionów, zamieszki, rzezie i okrucieństwa (m.in. 30 stycznia 1948 roku zamordowano Gandhiego – hinduski morderca zarzucał mu dążenie do pojednania hindusko – muzułmańskiego)
» następstwem podziału były spory terytorialne między Indiami a Pakistanem, m.in. trwający spór o Kaszmir, który włączono do Indii, chociaż był zamieszkany w większości przez muzułmanów
» 1971 rok – przy zbrojnej pomocy Indii Pakistan Wschodni oderwał się od Zachodniego, tworząc Bangladesz
» w Birmie, w której Japończycy proklamowali niepodległość w 1943 roku, Brytyjczycy przywrócili po wojnie swoje rządy – w 1948 roku Brytyjczycy przyznali niepodległość Birmie (obecnie Myanmar)
» 1948 rok – Wielka Brytania uznała niepodległość Cejlonu – odtąd Sri Lanka
» 1957 rok – po rozgromieniu komunistycznego powstania, trwającego od 1948 roku, Brytyjczycy przyznali niepodległość Malajom – powstała Malezja
» problem dekolonizacji stanął natychmiast po wojnie przed Holandią – tzw.

Holenderskie Indie Wschodnie, czyli Indonezja, znalazły się w czasie wojny pod okupacją japońską; Japończycy popierali przywódcę narodowego na Jawie – Ahmeda Sukarno
» 17 sierpnia 1945 roku – Sukarno proklamował Tymczasowy Republikański Rząd Indonezji
» 28 września 1945 roku – alianci wylądowali na Jawie – Brytyjczycy tolerowali Sukarno, chociaż nie został on uznany przez Holandię
» na przełomie 1945 i 1946 roku wybuchły walki w Indonezji
» 15 listopada 1946 roku – podpisano porozumienie w Linggatjadti na Jawie – Holendrzy uznali rząd Republiki Indonezji, planowano utworzyć państwo federacyjne pod nazwą Stany Zjednoczone Indonezji, obejmujące Indie Holenderskie; Stany Zjednoczone Indonezji i Holandia miały utworzyć Unię Holendersko – Indonezyjską pod berłem królowej Wilhelminy
» obie strony były niechętne realizacji porozumienia – Holendrzy przeszli do ofensywy
» grudzień 1948 rok – Holendrzy zrzucili desant na Dżakartę, zajmując ją w kilka godzin i biorąc do niewoli Sukarno
» w ramach represji Stany Zjednoczone wstrzymały pomoc z tytułu Planu Marshalla dla Holandii, a Rada Bezpieczeństwa ONZ wezwała Holandię do uznania suwerenności Stanów Zjednoczonych Indonezji
» 2 listopada 1949 roku – zakończyły się rokowania holendersko – indonezyjskie – Indonezja uzyskała suwerenność, wchodząc w skład Unii Holendersko – Indonezyjskiej
» 1954 rok – zniesiono Unię Holendersko – Indonezyjską
» terytorium spornym miedzy Holandią i Indonezją pozostała zachodnia Nowa Gwinea (według Sukarno Irian Zachodni) – od 1963 roku należy do Indonezji
» kryzys francuskich kolonii rozpoczął się wraz z upadkiem Francji w 1940 roku – Japończycy w tym samym roku wkroczyli do Indochin (Wietnam, Laos, Kambodża) Wietnam ogłosił niepodległość jeszcze pod rządami japońskimi w marcu 1945 roku po usunięciu okupacji japońskiej, część Indochin znalazła się pod kontrolą lewicowo nastawionego ruchu niepodległościowego zwanego Vieth – Minh (Liga Niepodległości Wietnamu), na którego czele stał Ho Chi Minh – rozwój ruchu był ułatwiony na obszarze kontrolowanym zgodnie z rozkazem nr 1 z 15 sierpnia 1945 roku przez Chiny (wojska Czang Kai – szeka) – na północ od 16° szerokości geograficznej północnej; Chińczycy wycofali się stamtąd w 1946 roku
» wrzesień 1945 roku – komunistyczny rząd Ho Chi Minha ogłosił w Hanoi utworzenie Wietnamskiej Republiki Demokratycznej i rozbroił oddziały francuskie – Francuzi utrzymali się jednak na południu
» listopad 1946 roku – zbombardowanie przez flotę francuską portu Hajfong – zginęły tysiące cywilów – był to początek regularnej wojny między Viet Minhem a wojskami francuskimi – dało to początek długotrwałej i krwawej wojnie – brudna wojna
» grudzień 1946 roku – Francuzi zajęli Hanoi, zmuszając Viet Minh do prowadzenia wojny partyzanckiej
» próbą ratowania francuskich koloni było utworzenie na podstawie konstytucji z 1946 roku (konstytucja IV Republiki) Unii Francuskiej, która miała się składać z:
1. terytoriów bezpośrednio należących do Francji, w tym departamentów i terytoriów zamorskich
2.

państw stowarzyszonych (Indochiny, Maroko, Tunezja) i terytoriów stowarzyszonych (Kamerun, Togo)
» marzec 1949 rok – Francuzi proklamowali niepodległość Państwa Wietnamu w ramach Unii Francuskiej; na czele stanął cesarz Bao Dai (zdetronizowany przez Viet Minh w sierpniu 1945 roku)
» lipiec 1949 roku – Francuzi uznali niepodległość Laosu w ramach Unii Francuskiej, ale komunistyczne siły Pathet Lao (Kraju Laotańczyków), powiązane z Viet Minhem, uniemożliwiły ugruntowanie tam rządów prozachodnich
» listopad 1949 roku – Francuzi przyznali niepodległość Kambodży w ramach Unii Francuskiej – na czele rządu stanął książę Norodom Sihanouk
» przejęcie przez komunistów władzy w Chinach w 1949 roku dało Viet Minhowi możliwość dozbrajania i szkolenia oddziałów w Chinach – był to istotny moment dla dziejów wojny
» brudna wojna nie zyskała większego poparcia we Francji, dlatego nie wysyłano do Indochin poborowych, a jedynie odziały z kolonii i Legię Cudzoziemską
» maj 1954 roku – klęska francuska pod Dien Bien Phu zadecydowała o losach wojny w Indochinach – klęska nie miała większego znaczenia militarnego, ale złamała francuską wolę walki
» lipiec 1954 rok – układ w Genewie, dzielący Wietnam wzdłuż 17 równoleżnika na Demokratyczną Republikę Wietnamu na północy (Ho Chi Minh) i Państwo Wietnamskie na południu (cesarz Bao Dai); całym Indochinom przyznano niepodległość

Dekolonizacja Afryki

» jako pierwsza, na mocy decyzji ONZ, niepodległość uzyskała w 1949 roku włoska kolonia Libia
» do połowy lat pięćdziesiątych niepodległymi państwami w Afryce były jedynie Egipt, Etiopia, Liberia i Libia, a ruchy niepodległościowe w pozostałych krajach znajdowały się w stanie zalążkowym
» sierpień 1952 roku – wybuchło powstanie w brytyjskiej Kenii, zwane Mau – Mau – Kikuje zabijali białych osadników i skłonnych do współpracy z władzami osadników; powstanie stłumiono (ponad 10 tysięcy zabitych)
» 1956 rok – Wielka Brytania przyznała niepodległość Sudanowi, kładąc kres fikcji anglo – egipskiego kondominium nad tym krajem

Kolonializm w 1945 (kliknij, aby powiększyć)

» 1957 rok – Brytyjczycy przyznali niepodległość Złotemu Wybrzeżu, które po połączeniu z Togo (terytorium powiernicze ONZ) przyjęło nazwę Ghany – Ghana stanęła na czele ruchu zmierzającego do dekolonizacji całej Czarnej Afryki (premier, a później prezydent Kwame N’Krumah)
» 1956 rok – Francja zrzekła się protektoratu nad Tunezją i Marokiem (Hiszpania także zrezygnowała z protektoratu nad swoją częścią Maroka)
» Francja łatwo zrezygnowała z Maroka i Tunezji, gdyż chciała skoncentrować się na trwającym od listopada 1954 roku powstaniu algierskim, kierowanym przez Front Wyzwolenia Narodowego z Ahmedem Beb Bellą na czele
» Algierię uważano we Francji za integralną część państwa – departament zamorski, zamieszkany w 11% przez osadników francuskich, tzw. kolonów
» maj 1958 rok – pucz generałów w Algierze – obawiali się oni, że rząd będzie szukał kompromisu z powstańcami algierskimi, skoro nie może ich pokonać
» w efekcie puczu upadł rząd francuski, a misję formowania rządu powierzono gen. de Gaulle’owi
» 1958 rok – de Gaulle doprowadził do wprowadzenia nowej konstytucji, która ogromnie wzmocniła władzę prezydenta – V Republika
» nowa konstytucja zniosła Unię Francuską, powołując w jej miejsce Wspólnotę, w której skład miały wejść Republika i terytoria zamorskie, którym pozostawiono wolny wybór, czy chcą pozostać departamentami zamorskimi, czy też odrębnymi państwami – jedynie Gwinea skorzystała z tego i już w 1958 roku ogłosiła niepodległość
» styczeń 1961 roku – de Gaulle zarządził referendum w sprawie przyznania Algierii prawa samostanowienia – opowiedziało się za tym 56 % głosujących
» kwiecień 1961 roku – kolejny pucz generałów w Algierii – załamał się po czterech dniach, ale dał początek organizacji terrorystycznej pod nazwą Organizacja Tajnej Armii (OAS) – rozbitej po nieudanym zamachu na de Gaulle’a w 1962 roku
» marzec 1962 roku – porozumienie w Evian we Francji – Francja uznała niepodległość Algierii
» tzw. harkis – muzułmanie walczący po stronie Francji w Algierii
» w 1960 roku dekolonizacja stała się oficjalnym celem ONZ
» 1960 rok – rok Afryki – niepodległość uzyskało wiele państw afrykańskich
» 1960 rok – niepodległość uzyskała kolonia brytyjska Nigeria – największe odtąd państwo afrykańskie
» 1960 rok – niepodległość wybrały francuskie kolonie w Afryce: Czad, Dahomej (obecnie Benin), Gabon, Górna Wolta (obecnie Burkina Faso), Kongo Brazzaville, Madagaskar, Mali, Mauretania, Senegal i Wybrzeże Kości Słoniowej – Francji pozostały w Afryce jedynie Algieria i Sahara (Gwadelupa i Gujana Francuska w Ameryce)
» 1960 rok – niepodległość uzyskało dawne terytorium mandatowe, a wówczas terytorium powiernicze ONZ: Kamerun
» 1960 rok – po połączeniu dawnej kolonii włoskiej, a wówczas terytorium powierniczego: Somali Włoskiego i kolonii brytyjskiej: Somali Brytyjskiego, powstała niepodległa Somalia
» 1960 rok – niepodległość uzyskało belgijskie Kongo Leopoldville – Belgowie zrezygnowali z kolonii, gdy tylko zaczęły się tam krwawe rozruchy (1959 rok – Stanleyville) – Kongo pogrążyło się w długotrwałej wojnie domowej
» 1960 rok – w Namibii – dawnym terytorium mandatowym Związku Południowej Afryki, bezprawnie anektowanym przez ZPA w 1949 roku – powstała Organizacja Ludu Afryki Południowo – Zachodniej (SWAPO) – partyzantka SWAPO rozpoczęła wojnę najpierw z ZPA, a potem z RPA
» 1961 rok – w wyniku referendum przeprowadzonego wśród białej ludności Związku Południowej Afryki, ogłoszono powstanie niepodległej Republiki Południowej Afryki, która wystąpiła z Brytyjskiej Wspólnoty Narodów
» 1961 rok – niepodległość uzyskało dawne terytorium mandatowe, a wówczas terytorium powiernicze ONZ Tanganika
» 1962 rok – niepodległość uzyskały belgijskie kolonie Rwanda i Burundi (antagonizmy między Tutsi i Hutu)
» 1962 rok – niepodległość uzyskała kolonia brytyjska Uganda
» 1963 rok – niepodległość uzyskała kolonia brytyjska Kenia
» dekolonizacja posiadłości hiszpańskich w Afryce trwała do 1975 roku, kiedy Hiszpania przekazała pod administrację Maroka i Mauretanii Saharę Zachodnią (wybuchła tam następnie zaciekła wojna domowa) – w ręku Hiszpanii pozostały jedynie dwa miasta – enklawy nadmorskie na terenie Maroka: Ceuta i Melilla
» najpóźniej proces dekolonizacji objął posiadłości portugalskie w Afryce – nastąpiło to dopiero po rewolucji goździków w 1974 roku (czerwone goździki ozdabiały wówczas karabiny buntowników)
» 1975 rok – niepodległość uzyskały kolonie portugalskie Mozambik i Angola – w obu krajach władzę wkrótce objęli komuniści
» w Angoli rywalizowały ze sobą trzy ugrupowania powstańcze: Narodowy Front Wyzwolenia Angoli (FNLA), Narodowy Związek na rzecz Pełnej Niepodległości Angoli (UNITA) i Ludowy Ruch Wyzwolenia Angoli (MPLA) – dwa pierwsze miały orientację prozachodnią, ostatnie było komunistyczne
» komuniści ogłosili w listopadzie 1975 roku powstanie Ludowej Republiki Angoli – dwa pozostałe ugrupowania, wspierane przez wojska RPA, rozpoczęły walkę z komunistami, którzy z kolei uzyskali pomoc wojskową z Kuby – RPA, nie chcąc wchodzić w bezpośredni konflikt z Kubą wycofała się, a komuniści przy pomocy wojsk kubańskich opanowali kraj
» Francja była ostatnim mocarstwem kolonialnym, które opuściło kontynent afrykański – w 1977 roku proklamowano niepodległość Francuskiego Somali, czyli Dżibuti
» 1989 rok – wojska kubańskie opuściły Angolę, a RPA Namibię – ostatni kraj pozostający dotychczas w stanie kolonialnej zależności na kontynencie afrykańskim
» w konsekwencji dekolonizacji niepodległe państwa nie zerwały wszystkich więzi politycznych i instytucjonalnych z byłymi metropoliami, co zaowocowało organizacyjnymi formami współpracy (m.in. Commonwealth)
» dekolonizacja nie rozwiązała żadnych problemów – często nowopowstałe państwa okazywały się być zupełnie nieprzygotowane do samodzielnego bytu politycznego i gospodarczego
» niewiele państw Trzeciego Świata odniosło sukces gospodarczy i rzadkie są przypadki, by potrafiły urzeczywistnić na dłuższą metę poprawnie funkcjonujący system demokratyczny

(artykuł zaczerpnięty dzięki uprzejmości autora ze strony karol.ginter.webpark.pl)