Dokładna liczba osób, które opuściły Rosję w wyniku rewolucji i I wojny światowej nie jest znana. Badacze szacują tę liczbę na 1 do 2 milionów. W przeważającej części byli to ludzie wykształceni. Wiedzieli jedno: że ich pobyt na emigracji nie potrwa długo. W latach 1920-1939 rozmaite organizacje emigracyjne dokonywały różnej oceny rzeczywistości. Jedne uważały za najważniejszą kwestię poddanie reżimu sowieckiego konstruktywnej krytyce, jego zmianę, jednak inne najchętniej obaliłyby znienawidzony system, który zmusił ich do ucieczki z ojczyzny. Były wśród nich i partie faszystowskie.
Współpraca rosyjskich środowisk białej emigracji z nazistami zaczęła się na dobre wraz z zerwaniem ścisłej współpracy wojskowej ze Związkiem Radzieckim przez nazistowskie Niemcy. W lutym 1933 roku, kilkanaście dni po dojściu Hitlera do władzy (co nastąpiło 30 stycznia), roku Paweł Swetozarow założył Rosyjski Ruch Narodowo-Socjalistyczny (Rossijkoe Nacjonalno-Socjalisticzeskoe Dwinie – RNSD). Kierownictwo partii od razu rozpoczęło ścisłą współpracę z NSDAP, wzorując się na programie oraz na zewnętrznej symbolice i stylu działania niemieckich nazistów. Członkowie RNSD nosili na lewym ramieniu czerwoną opaskę z białą swastyką na błękitnym tle, czyli w barwach carskiej Rosji. Niedługo po zorganizowaniu struktur partii jej założyciel Paweł Swetozarow został zastąpiony przez księcia Pawła M. Bermondta-Awałowa, weterana kampanii w państwach bałtyckich 1919 roku, wyzwoliciela Łotwy spod władzy bolszewików. Partia otworzyła filie w Paryżu, Pradze, Belgradzie i Londynie. Głównym elementem programu była walka z bolszewizmem, który „rozprzestrzeniał” się w całej Europie. Szybki rozwój partii trwał do 23 sierpnia 1939 roku, czyli podpisania Paktu Ribbentrop-Mołotow. Oficjalnie partia została zdelegalizowana, aby nie drażnić władz radzieckich. W Rzeszy partia otrzymała tylko zakaz publicznych manifestacji i demonstracjach. Mimo zamierzeń nazistów działalność partii powoli zamierała z wyjątkiem najbardziej prężnej sekcji ukraińskiej.
Rok wcześniej niż RNSD powstał w Belgradzie Rosyjski Narodowy Związek Pracujących (Nacjonalno-Trudowoj Sojusz, NTS), rozwijający działalność także w wielu krajach europejskich, głównie na Bałkanach: w Jugosławii i Bułgarii. We wrześniu 1933 roku obie partie, jako jedne z nielicznych partii emigracyjnych, podpisały pakt braterstwa. Działalność również i tej partii zamarła po podpisaniu paktu niemiecko-sowieckiego. W przeciwieństwie jednak do działalności ich partnera, działalność NTS nagle odżyła po agresji Rzeszy na ZSRR. Jeszcze w czerwcu 1941 roku niemieckie MSZ uznało tę partię jako jedynego reprezentanta interesów Białej Rosji.
Odznaka noszona przez członków partii K. V. Radziejowskiego
Wielu członków partii zgłaszało się do współpracy z Ostministerium Alfreda Rosenberga Przechodzili szkolenie lub służyli jako instruktorzy w obozie szkoleniowym w Westrau (około 50 kilometrów od Berlina) przeznaczonym dla Rosjan mających pracować na wschodnich terenach okupowanych. Znaczna niezależność poglądów i postaw reprezentowanych przez członków ruchu tak pozostających w niemieckiej służbie, jak i działających „samodzielnie” spowodowała kontrakcje ze strony Niemców. W 1943 roku Gestapo w całej okupowanej europie aresztowało 62 prominentnych działaczy, z których 28 rozstrzelano, a resztę wysłano do różnych obozów koncentracyjnych1. Partia jednak powróciła do gry, gdy wzmacniała się rola ruchu skupionego wokół generała Andrieja Własowa i Rosyjskiego Ruchu Wyzwoleńczego. Członkowie partii wpływali na swych „własowskich rodaków”, szerząc wśród nich własne ideały polityczne. W latach 30. zakładano, że marksizm należy zamienić w solidaryzm ludowo-pracowniczy, a sam solidaryzm chciano osiągnąć za pomocą trzech czynników składowych: idealizmu, nacjonalizmu i aktywizmu. Była to w istocie partia propagująca system autorytarny, mniej faszystowski, jednak programowo odwoływała się do reżimu Salazara w Portugalii2.
Należy także wspomnieć o rosyjskiej emigracji na Dalekim Wschodzie, skupionej głównie w Mandżurii, w okolicach portu Harbin. Oblicza się, że rosyjska emigracja liczyła w tym regionie około 150 tysięcy osób. W maju 1931 roku powstała Rosyjska Partia Faszystowska założona przez byłego oficera armii carskiej, gen. Władimira Kosmina, który krótko potem zrezygnował z przywództwa partii na rzecz energicznego 25-latka Konstantyna A. Radziejowskiego. Ten w 1934 roku podjął decyzję o połączeniu z organizacją, która miała ambicję skupiać wszystkie tego rodzaju emigracyjne partie – Rosyjską Narodowo-Rewolucyjną Partią Faszystowską. Po połączeniu z partią Radziejowskiego powstało Rosyjskie Zjednoczenie Faszystowskie. Zostało założone przez Anastazego A. Vonsiatskiego w USA w 1933 roku. Ubiorem członków tej partii były czarne koszule, bryczesy i wysokie oficerki. Na lewym ramieniu członkowie partii nosili opaskę na której widniała czarna swastyka na pomarańczowym tle w białej otoczce. Flaga była podobna, z tym że kolor pomarańczowy zastąpiła żółć. Członków partii obowiązywało faszystowskie pozdrowienie i zawołanie: Slava Russie! (Chwała Rosji!). Po rozpoczęciu operacji „Barbarossa” władze Rzeszy zezwoliły, by członkowie partii brali udział w antybolszewickiej krucjacie. Bardzo szybko nawiązano współpracę ze wspomnianymi już partiami europejskimi, jednak z oczywistych względów to ci z rosyjskich faszystów, którzy byli bliżej Hitlera, występowali w roli „patrona” interesów Rosji. Najbliższymi ideowo Vonsiatskemu byli członkowie partii Pawła Swetozarowa, którzy licznie zasilili szeregi jego filii w Europie. Zupełnie inaczej przedstawiała się sytuacja na Dalekim Wschodzie, gdzie Japończycy, nie chcąc drażnić Rosjan, zakazali działalności partii, a część członków zamknęli w miejscach odosobnienia3.
Anastazy Andriejewicz Vonsiatski, pieszczotliwie nazywany „Hrabia Annie”, urodził się 12 czerwca 1898 roku w Warszawie, a zmarł 5 lutego 1965 roku w St. Petersburgu na Florydzie.
Jego rodzicami byli Andre Nicholas Vonsiatski i Anastazja Plyshevsky Vonsiatski. Ojciec był pułkownikiem żandarmerii i szlachcicem z prowincji witebskiej. Został zamordowany 16 czerwca 1910 roku w Radomiu przez jednego ze swoich informatorów, a zarazem polskiego zamachowca z PPS. Matka natomiast zmarła na zawał serca w 1916 roku w Moskwie. Z trojga rodzeństwa rewolucję, a później czasy stalinowskie przeżyła tylko jedna z sióstr, która uciekła w 1917 roku do Szanghaju a później do USA, gdzie spotkała brata.
Odznaka sportowa ROND
Jeszcze przed wojną Anastazy uczęszczał do szkół wojskowych w Warszawie, Sankt Petersburgu i Moskwie. Edukację ukończył z dyplomem Akademii Wojskowej im. Imperatora Mikołaja w Sankt Petersburgu w 1917 roku. Był potężnie zbudowany, ważył około 125 kilogramów przy wzroście około 2 metrów! W czasie I wojny światowej walczył na pierwszej linii frontu w jako kawalerzysta. Kiedy wybuchła rewolucja w Rosji, opowiedział się po stronie Białych. Walczył również w korpusie kawalerii generała Antona Denikina. Po jego klęsce był członkiem grupy terrorystycznej na Krymie. Trudnił się porywaniem obywateli radzieckich dla okupu, torturował ich i zabijał, jeśli okup nie był wypłacany.
Przybył do USA w 1922 roku gdzie ożenił się z poznaną jeszcze w Paryżu 32-letnią multimilionerską Marion Buckingham Ream Stephen. Vonsiatsky stał się szybko obywatelem USA i zamożnym człowiekiem, spędzającym czas w swej willi w Thompson. Wtedy też zaczął snuć marzenia o stworzeniu antybolszewickiej armii. Na początku ograniczał się do wspierania Białej Emigracji. Wiadomo, że w 1928 roku przekazał od pięciu do dziesięciu tysięcy dolarów działającemu w Paryżu generałowi Koutepoffowi. W tym okresie należał do Braterstwa Rosyjskiej Prawdy (Brotherhood of Russian Truth), mało znaczącego prawicowego ugrupowania, które wkrótce samo upadło. W sierpniu 1933 roku założył Rosyjską Narodowo-Rewolucyjną Partię Faszystowską (od 1934 roku: Rosyjskie Zjednoczenie Faszystowskie). Sam przyjął tytuł wodza – Vogd. Siedzibą partii było miasteczko Putnam w Connecticut. Oficjalnie jego poglądy zamykały się w kilku hasłach. Po pierwsze z istnieniem Niemiec Adolfa Hitlera i międzynarodowego ruchu antykomunistycznego partia wiązała nadzieję na zwycięstwo nad bolszewizmem i rosyjską rewolucję narodową, z tym że partia nie popiera dążeń żadnego z państw Osi do hegemonii. Głównym celem partii był powrót Rosji w ręce przedstawicieli ludu rosyjskiego, ustanowienie niezależnego rządu i państwa rosyjskiego. Celem partii było ustanowienie demokratycznego rządu i pluralizmu politycznego. Co najważniejsze partia nie miała charakteru antysemickiego4.
Prawda jest jednak inna. Prawdziwy program znali tylko członkowie partii. Był bardzo prosty, ograniczał się do morderstw wyższych radzieckich instruktorów wojskowych, korespondentów, oficerów politycznych, dowódców, jak również najważniejszych komunistów. Morderstwa dosięgały również partyjnych sekretarek. Członkowie i sympatycy partii w kraju mieli zajmować się sabotażem wszystkich rozkazów władz, przeszkadzać w sprawowaniu władzy, sabotaż i niszczenie wszystkich linii telefonicznych i dróg. Walka ta miała być kontynuowana do zwycięstwa nad komunizmem i ustanowienia władzy podobnej do tej w III Rzeszy! We wrześniu 1933 roku agent niemiecki w stanach Paul A. von Lilienfeld-Toal przesłał list do przywódcy pronazistowskich „Srebrnych Koszul” Williama Dudleya Pelleya list, w którym pisał: „jestem w ścisłym kontakcie z Szefem Sztabu Rosyjskich Faszystów (Box 631, Putnam, Conn.), Panem A. A. Vonsiatskim, który jest mi co prawda słabo znany, jednak jego asystent Pan D. I. Kunle przysłał mi kilka ciekawych i miłych listów oraz parę egzemplarzy ich gazetki”5.
Opaska naramienna ROND
W maju 1934 roku Anastazy Vonsiatski odwiedził Tokio i rozmawiał z przedstawicielami japońskiego sztabu generalnego i rosyjskiego ruchu faszystowskiego. W czasie podróży poznał Nakamurę Hirohito, blisko spokrewnionego z rodziną cesarską. Przez niego przesłał prezent, szablę armii carskiej z 1849 roku, generałowi Arakiemu, w owym okresie mającym ogromne wpływy w Cesarskim Sztabie Imperialnym. Z Japonii udał się do Niemiec, gdzie spotkał się z Alfredem Rosenbergiem i drem Josephem Goebbelsem oraz przedstawicielami Abwehry, którym obiecał dostarczać „jak najszczegółowsze wiadomości z USA”. W tym samym czasie nawiązał współpracę z pułkownikiem Wickliffem Prestonem Draperem, weteranem I wojny światowej, żołnierzem brytyjskiej i amerykańskiej armii, założycielem Amerykańskiego Stowarzyszenia Eugeniki, Fundacji Pioniera, które wspierało politykę segregacji, nazywanego „Amerykańskim Hitlerem”. Wsławił się publiczną wypowiedzią po wizycie w Berlinie: „Różnica między Żydem a Aryjczykiem jest tak potężna, jak między czarnym a białym. Naród niemiecki ustanowił wzór do którego inne narody powinny dążyć… do wielkiego Wodza Adolfa Hitlera!”6 Sam Wonsiatski miał okazję poznać Hitlera prawdopodobnie w 1939 roku i rozmawiał z nim przez kilkanaście minut, bliżej poznał marszałka Rzeszy Herrmanna Göringa, z którym zjadł kolację.
Główne biura i filie partii zostały założone w Nowym Jorku, San Francisco, Los Angeles, São Paulo, Brash w porcie Harbin w Mandżukuo. Wszystkie placówki dodatkowo zostały objęte opieką wywiadów japońskiego i niemieckiego7. Finansował również gazetę „Russkie Avangard” w Szanghaju, wydawanej przez Constantine’a Stekloffa. Redaktorzy wraz redaktorem naczelnym szybko stali się członkami partii. Poza pracą wywiadowczą w Stanach partia zajęła się sabotażem przeciwko samemu Związkowi Radzieckiemu.
Jeszcze w lutym 1934 roku partia rozprowadzała ulotkę w której zapisywał swe zwycięstwa takie jak: wykolejenie pociągu wojskowego przez „faszystowską trójkę” w październiku, wskutek czego zginęło około stu osób; w Starobińsku kampania siewna została zupełnie zdezorganizowana, a paru komunistów odpowiedzialnych za propagandę wśród wieśniaków zniknęło; 3 września w okręgu Ozera Kmiaz komunistyczny przewodniczący zbiorowego gospodarstwa rolnego został zabity przez „braci” numer 167 i 168! Niestety trudno zweryfikować, czy są to wiadomości prawdziwe, czy tylko propagandowe chwyty.
Partia działała również w Polsce. W kwietniu 1937 roku około 1,5 miliona złotych przekazano na potrzeby Borysa Kowerdy, który został zwolniony z więzienia w Warszawie. Pieniądze te były prezentem i nieoficjalną nagrodą za zamordowanie ambasadora ZSRR Piotra Wojkowa na Dworcu Głównym w Warszawie dnia 6 czerwca 1927 roku. Sam Kowerda od 1944 roku przebywał w Niemczech (przed wojną w Jugosławii), później w USA, gdzie pracował w nowojorskiej gazecie „Rossija”, później w drukarni „Nowogo russkogo słowa”.
Lata 1934-39 płynęły głównie na podróżach służbowych Vonsiatskemu do Honolulu, Kobe, Szanghaju, Manili, Hongkongu, Singapuru, Penangu, Bombaju, Port Said, Suezu, Aleksandrii i Neapolu. Wszędzie tam oczywiście powstały mniejsze lub większe centrale dla „białych” faszystów. Po 1940 roku, wraz ze zwycięstwami Rzeszy, filie rozszerzały się głównie w Europie: Sofii, Paryżu, Belgradzie, Pradze, Warszawie. Jednak cała organizacja liczyła jedynie 1400 stałych członków. Ilu było sympatyków – nie wiadomo. Jednak energia i działalność oraz osiągnięcia rosyjskiego Fűhrera zadziwiły nawet Adolfa Hitlera, który przez pewien okres za namową Rosenberga widział go jako mandżurskiego premiera azjatyckiej części Rosji po niemieckim zwycięstwie8. Zarówno partia, jak i sam Vonsiatski stała się obiektem dochodzenia i śledztwa FBI z 1942 roku za współpracę i niejasne kontakty ze Związkiem Niemiecko-Amerykańskim. Co do kontaktów, to wiadomo, że przekazywał spore sumy pieniędzy Gerhardowi Wilhelmowi Kunzemu. Już w lecie 1941 roku przekazał mu 2800 dolarów, które miały być przeznaczona na wyjazd Kunzego przez Meksyk do Rzeszy oraz na łapówki dla amerykańskich urzędników9. W tym samym czasie miał nawiązać kontakt z japońskim agentem w San Francisco pod pseudonimem „Madam Takita”, który miał przybyć na pokładzie statku Tatuta Maru. Statek jednak nie przybył. Rozczarowany spotkał się w Chicago w Hotelu Bismarck z przedstawicielami niemieckimi DAB, Gerhardem Wilhelmem Kunzem, drem Ottonem Willumeitem i ukraińskimi nacjonalistami w Stanach reprezentowanymi przez grekokatolickiego księdza. Ten zgodził się załatwić Kunzemu fałszywy paszport i podjąć współpracę z niemieckim wywiadem. Sama ucieczka przewodniczącego Związku Niemiecko-Amerykańskiego ze Stanów powiodła się, z tym że została aresztowany w Meksyku 30 czerwca 1942 roku. Już w sierpniu 1941 roku „Hrabia Annie” ogłosił publicznie, że jego misja niedługo dobiegnie końca wraz z niemiecką okupacja Moskwy, kiedy rosyjski ruch faszystowski, którego on jest głównym nośnikiem, zawita na stałe do Rosji. W czasie nacisków brytyjskich na stany Zjednoczone, aby te przystąpiły do wojny, Vonsiatski 20 czerwca 1940 roku wezwał swych zwolenników do walki przeciwko brytyjskiej piątej kolumnie w USA. W tym czasie jego siostrzeniec zginął walcząc w RAF-ie jako amerykański ochotnik 15 października 1940 roku.
Jednak co do jednego nigdy nie zmienił zdania. Uważał, ze faszyzm niemiecki, włoski różnią się zasadniczo od rosyjskiego faszyzmu, który jest „po prostu wspólnym zjednoczonym działaniem przeciw komunizmowi rosyjskich patriotów”. Pomoc wysadzanym podobno na brzeg w Stanach i w Meksyku niemieckim agentom, którzy mieli rozbudować V kolumnę, nie została z całą pewnością potwierdzona. Tak czy inaczej błyskotliwa kariera „Biołogwardyjskiego Hitlera” zakończył się dnia 22 czerwca 1942 roku, kiedy to został aresztowany na stacji kolejowej w Thompson za szpiegostwo. Otrzymał wyrok pięciu lat pozbawienia wolności i grzywnę w wysokości pięciu tysięcy dolarów. Jego powojenna kariera jest mało znacząca i brak o niej wiarygodnych źródeł. Krążyły pogłoski, że maczał palce w zabójstwie prezydenta Kennedy’ego, ale należy je włożyć między bajki. Faktem pozostaje, że śledztwo wobec A. A. Vonsiatskiego znalazło się na liście dwudziestu najważniejszych spraw prowadzonych przez FBI w XX wieku.
Przypisy
1. J. Gdański, Zapomniani żołnierze Hitlera, Warszawa 2005, s. 25- 26.
2. C. Andreyew, Generał Własow i rosyjski ruch wyzwoleńczy, Warszawa 1990, s. 154- 155.
3. D. Littlejohn, Foreign Legions of the Third Reich (4) Poland, Bulgaria, Ukraine, Romania, Free India, Estoni, San Jose 1994, s. 248- 249.
4. http://en.wikipedia.org/wiki/Anastasy_Vonsyatsky
5. http://www.shunpiking.com/books/GC/GC-AK-MS-chapter23.htm
6. http://groups.google.com/group/alt.conspiracy.jfk/msg/d859950030960b2a?&q=vonsiatsky+draper
7. http://www.shunpiking.com/books/GC/GC-AK-MS-chapter23.htm
8. http://educationforum.ipbhost.com/index.php?showtopic=11362
9. http://www.fbi.gov/libref/historic/famcases/vonsiatsky/espionage.htm
Bibliografia:
Andreyew C., Generał Własow i rosyjski ruch wyzwoleńczy, Warszawa 1990
Gdański J., Zapomniani żołnierze Hitlera, Warszawa 2005
Littlejohn D., Foreign Legions of the Third Reich (4) Poland, Bulgaria, Ukraine, Romania, Free India, Estoni, San Jose 1994
http://educationforum.ipbhost.com.
http://www.fbi.gov.
http://groups.google.com/group/alt.conspiracy.jfk.
http://www.shunpiking.com.
