W ubiegłym roku doczekaliśmy się publikacji wojennych wspomnień Romana Starzyńskiego. Znane nazwisko? Powinno być, bo chodzi o starszego brata ostatniego prezydenta Warszawy w międzywojniu, Stefana Starzyńskiego. Solidna, prawie pięciusetstronicowa, publikacja Instytutu Wydawniczego Erica i Wydawnictwa Tetragon to obowiązkowa lektura dla miłośników Legionów, wysoce zalecana wszystkim osobom interesującym się frontem wschodnim pierwszej wojny światowej.

Tej książki nie trzeba polecać nikomu, kto interesuje się II wojną światową, kiedy to gwiazda Guderiana rozbłysła najjaśniej. Słyszał też zapewne o niej każdy, kto interesuje się rozwojem wojsk pancernych w międzywojniu. Warto za to zwrócić na nią uwagę także osobom chcącym bliżej przyjrzeć się wybranym epizodom z frontu zachodniego I wojny światowej.

„Piekło na froncie wschodnim” to kolejna książka z serii „Świadkowie – zapomniane głosy” wydawnictwa RM, pozycja absolutnie obowiązkowa dla każdego miłośnika (jeśli można tak mówić) frontu wschodniego; z lektury z pewnością skorzysta nawet osoba interesująca się Armią Czerwoną, bo z tych dzienników dowie się, jak jej żołnierzy postrzegał przeciętny wermachtowiec. Książka przedstawia trzy zachowane dzienniki Hansa Rotha, Panzerjägra z 299. Dywizji Piechoty.

Tytułowe przełamanie pod Gorlicami–Tarnowem to zaledwie dwudziestostronicowy rozdział. Wobec tego, że w kolejnych częściach książki opisy działań armii austro-węgierskich ograniczają się do informacji o wydarzeniach u sąsiadujących związków 4. i 3. Armii, książka ta jest w zasadzie opisem działań 11. Armii niemieckiej (Mackensen) na froncie wschodnim wiosną i latem 1915 roku. Zresztą Czytelnik rozeznany w literaturze tematu dostrzeże niemiecką orientację DiNardo już po przejrzeniu bibliografii: mało w niej pozycji austriackich, niewiele też rosyjskich.

Pijana wojna = wojna z ludzką twarzą? Teza ryzykowna, ale raczej prawdziwa, bo jak pisze Autor: „[n]ie każdy żołnierz był bohaterem, nie każdy zabijał wrogów i nie każdy odniósł rany. Ale każdy pił”. „Pijana wojna” wpisuje się w trendy współczesnej historiografii. Piszemy i czytamy więcej o życiu zwykłych ludzi, patrzymy na procesy historyczne z perspektywy przeciętnego człowieka. Bo ileż można czytać o decyzjach polityków i sztabowców…

Jak zapewne niejeden Czytelnik, bardzo zachęcony byłem podtytułem „biografia wojskowa” i wydawało mi się, że taką czytam, ale maksymalnie do połowy objętości. Ta biografia jest raczej ogólna, bo mowa jest także (krótko, bo krótko) o młodości Jaruzelskiego i (obszernie) o jego karierze politycznej. I tylko do 1990 roku. Życie Wojciecha Jaruzelskiego wyglądało tak, a nie inaczej, ale Autor po ostatnim awansie bohatera pisze już niewiele o funkcjach wojskowych. Ba, nie dowiadujemy się także, kiedy Generał przeszedł w stan spoczynku – brakuje więc swoistej klamry w kompozycji pracy.

Wielką zaletą książki jest mnogość świetnie dobranych rycin i fotografii, z których duża część publikowana jest po raz pierwszy (między innymi zdjęcia pochodzące z albumu Hermanna Göringa). Nie można za to powiedzieć wiele dobrego o mapach. Mapa Wału Atlantyckiego (s. 191) robi wrażenie zrobionej w popularnym programie MS Paint. Żadna sztuka narysować od nowa linię pokrywającą się z brzegiem Atlantyku we Francji, Belgii, Holandii, Danii i Norwegii na nowym, estetycznym podkładzie. Mapy na stronach 242 i 243 zdają się zaś nosić piętno anglosaskiej ignorancji realiów Europy Środkowej. Dotyczą one odpowiednio lat 1940 i 1944, gdy tymczasem granice odpowiadają stanowi na sprzed roku 1938. Widzimy tam więc Czechosłowację, Austrię i Polskę.