To nie jest lektura do poduszki. Brutalna, czasami może aż nadto, ale Komuda przyzwyczaił już swoich Czytelników do stosowania środków wyrazu, których nie uświadczymy w bestsellerach dla gimnazjalistów. Zawsze uważałem, że mocną – jeśli nie najmocniejszą – stroną Autora są dialogi. Tak jest i tym razem – mięsiste, z nerwem, bez nadużywania archaizmów, a więc grzechu tak często popełnianego przez pisarzy po raz pierwszy próbujących sił w powieściach osadzonych w konkretnych realiach historycznych.

Wyprawa z 1017 roku od początku nie układała się zgodnie z cesarskimi planami. Zaatakowanie Niemczy wymusili na nim czescy i luciccy sojusznicy: ci pierwsi, licząc, że opanowanie potężnego grodu ułatwi podbój Śląska i powrót tej dzielnicy – dzięki łasce Henryka – do domeny Przemyślidów, ci drudzy, oczekując sporych łupów. Walki o Niemczę zakończyły się niepowodzeniem atakujących, a zwycięstwo Chrobrego potwierdziły ustalenia pokoju w Budziszynie w 1018 roku.

Książkę Buddy’ego Levy’ego można śmiało postawić na półce obok jego wcześniejszej pozycji wydanej przez Rebis, opowiadającej o podboju państwa Azteków przez Cortésa Powodem nie będzie tylko identyczny autor na okładce. To ten sam „klimat”, ta sama metodyka pracy. Autor opiera się w przeważającej mierze na źródłach z epoki, w tym na cennych wspomnieniach samych uczestników wyprawy Orellany, nie pomijając rezultatów najnowszych badań. Nie mamy jednak do czynienia z książką historyczną sensu stricto.

Zanim Polska z „peryferiów peryferii” pojawiła się jako pełnoprawny aktor na europejskiej scenie politycznej, musiało upłynąć wiele wody w Wiśle. Jak ten proces przebiegał? Ile trwał? Kiedy nasz kraj dołączył do Europy, oczywiście nie jako pojęcia geograficznego, ale wspólnoty wartości bazujących na grecko-rzymskim dziedzictwie? Na te i inne pytania szuka odpowiedzi we wznowionej po siedemnastu latach książce profesor Henryk Samsonowicz.

Niewiele jest wydarzeń historycznych, które wywołały antagonizmy trzymające się mocno jeszcze po ośmiuset latach. Tak jest w przypadku IV wyprawy krzyżowej, chyba najciemniejszej karty w dziejach krucjat. Zdobycie i złupienie Konstantynopola na dobrą sprawę mocniej podzieliło chrześcijan wschodnich i zachodnich niż wielka schizma wschodnia z 1054 roku. Dlaczego uczestnicy krucjaty, zamiast dopłynąć do brzegów Palestyny i walczyć o wyzwolenie Jerozolimy, pojawili się pod murami stolicy Cesarstwa Bizantyńskiego?

Moneta mówi nam dzisiaj przede wszystkim o tym, co za nią możemy kupić. Ale dla archeologów i historyków ten niewielki, kilkunastomilimetrowy krążek z mniej lub bardziej szlachetnego kruszcu jest kopalnią informacji. Udowadniają to artykuły zebrane w tomie „Numizmatyka średniowieczna” autorstwa profesora Stanisława Suchodolskiego.

Na ziemiach polskich joannici pojawili się po raz pierwszy prawdopodobnie za sprawą księcia sandomierskiego Henryka, syna Bolesława Krzywoustego, który w latach 1154–1155 brał udział w pielgrzymce do Jerozolimy. Joannitów osadzono w małopolskiej Zagości (dziś Stara Zagość w województwie świętokrzyskim). Innymi najwcześniejszymi fundacjami była ta sprzed 1166 roku w Tyńcu na Śląsku i utworzenie przez Mieszka Starego szpitala zakonnego przy kościele św. Michała w Poznaniu w 1187 roku. W bliżej nieznanych okolicznościach szpitalnicy św. Jana usadowili się w latach 70. XII wieku w środkowopomorskim Sławnie. Na Pomorzu Gdańskim, bezpośrednio sąsiadującym z ziemiami Prusów, joannici pojawili się pod koniec XII wieku z nadania Grzymisława, księcia (namiestnika) świecko-lubiszewskiego.

Wielowieyski niewątpliwie skłania do dyskusji. Jak wtedy, gdy pisze o bitwie pod Grunwaldem i zaprzepaszczonej szansie na zajęcie Malborka. Militarne niewykorzystanie tej wiktorii spowodowało zdaniem Autora nie tylko odsunięcie generalnej rozprawy z Krzyżakami o Pomorze o kolejne pół wieku, ale miało konsekwencje bardziej dalekosiężne. Otóż ugruntowało na kolejne trzysta lat wschodnią orientację w polskiej polityce zagranicznej. A może zrobił to nie Jagiellon, ale już Piast – Kazimierz Wielki – anektując Ruś Czerwoną? Z drugiej strony trudno nie przytaknąć Autorowi, gdy pisze o realnej możliwości zwycięstwa w Powstaniu Listopadowym (gdyby tylko dowodzili mniej kunktatorscy generałowie od Chłopickiego i Skrzyneckiego) lub gdy nieudany marsz Napoleona na Moskwę w 1812 roku rozpatruje poprzez szanse na odbudowanie Polski w innym charakterze niż kadłubowe Księstwo Warszawskie.

Rosyjscy anarchiści i socjaliści epoki caratu dorzucili sporą cegłę do rozwoju nowoczesnego terroryzmu. Ich ofiarami padały najważniejsze osoby w państwie (jak car Aleksander II), nie stronili też od ataków samobójczych. Postaci dwóch z nich – o losach niekoniecznie emblematycznych dla całego ruchu „reakcjonistów” – w „Zamachowcach i zdrajcach” przedstawił Richard Pipes, amerykański historyk i sowietolog (teoretyk i praktyk – był doradcą Ronalda Reagana), jeden z najbardziej znanych specjalistów od historii Rosji. Książka wydana nakładem Wydawnictwa Magnum tak naprawdę składa się z dwóch prac – „Procesu Wiery Z.” z 2010 roku i „Sprawy Diegajewa” z 2003 roku. Jako że nie są to sążniste opracowania – każda z prac liczy po około sto stron – polski wydawca zdecydował się na wydanie ich w jednej pozycji i trzeba przyznać, że było to dobre posunięcie.

Władze wziętej w alianckie kleszcze III Rzeszy stanęły przed problemem ukrycia zawartości skarbca narodowego banku. Jak sukcesy militarne Wehrmachtu pozwoliły na wypełnienie skarbca, tak porażki na froncie i zbliżające się do Berlina armie wroga wymusiły podjęcie decyzji o ewakuacji dóbr. A było co chować – miliard marek w banknotach, sto ton złota, kamienie szlachetne, dzieła sztuki oraz worki pełne złotych mostków i plomb przywiezione z obozów koncentracyjnych.