Autorzy „Wojny trzydziestoletniej” to tercet historyków ze Szwecji i Finlandii. Rzecz jasna, pisząc na nowo historię tej wojny, opisują ją z punktu widzenia swoich krajów, zachowując przy tym godny odnotowania obiektywizm. W pracy liczącej ponad 350 stron oprowadzają Czytelnika krok po kroku od reformacji i konfliktu flamandzko-hiszpańskiego w Niderlandach przez defenestrację praską po przebieg całej wojny, aż do wspaniałego opisu pokoju westfalskiego i następnych czterdziestu lat po nim.

Wyobraźmy sobie następującą sytuację dziejącą się obecnie w Wiedniu, Buenos Aires lub Splicie: przemierzamy ulicę, przed nami idzie starszy pan, elegancko ubrany, podtrzymuje się laską i odpowiada z uśmiechem na nasze „dzień dobry”. Wygląda na 85–90 lat. Czy patrząc na niego widzimy zbrodniarza wojennego? Absolutnie nie. Ot, miły człowiek z sąsiedztwa. Efraim Zuroff widzi w nim oprawcę z obozu w Mauthausen, komendanta obozu w chorwackim Jasenovacu czy kata z Rygi i zrobi wszystko by postawić sędziwego staruszka przed sądem.

Autor, Martin Gilbert, jest znanym i cenionym historykiem-pisarzem; wystarczy w tym miejscu wymienić choćby ośmiotomową biografię Winstona Spencera Churchilla czy „Holocaust. Ludzie, Dokumenty, Pamięć”. Tym razem Gilbert napisał książkę, która w znacznej części nie jest jego dziełem – nie mam wcale na myśli plagiatu. W zdecydowanej większości napisali ją ludzie, którzy podzielili się z Gilbertem wspomnieniami na temat nocy kryształowej i tego co nastąpiło później.

Być w okolicach Kołobrzegu i nie odwiedzić Muzeum Oręża Polskiego byłoby niewybaczalnym błędem z mojej strony. Tak się złożyło, że w tym roku spędzałem wakacje w nieodległych od Kołobrzegu Sianożętach, więc wizyta w muzeum była oczywista.

Począwszy od połowy XIX wieku trzy główne mocarstwa europejskie: Wielkiej Brytania, Francja i Rosja zaczęły naciskać na Turcję w celu ustanowienia równych praw wobec wszystkich obywateli zamieszkujących Imperium Osmańskie. Od 1839 roku poprzez uchwalenie konstytucji w 1876 roku rządy tureckie realizowały szereg reform, znanych pod nazwą Tanzymat (reorganizacja), w celu poprawy kondycji państwa.

Zacznijmy po kolei. Przedmieścia Starachowic, rok 1939, żydowskie miasteczko ze swoimi problemami, biedą, antysemityzmem i zawieruchą wojenną. Siedemnastoletni Icek Erlichson, żyjący marzeniami syjonistycznymi, ogarnięty bezgraniczną miłością do Związku Radzieckiego, tego – jak mniema – raju robotników, kraju mlekiem i miodem płynącego, w którym wszyscy obywatele są równi bez względu na rasę czy religię, postanawia przekroczyć linię demarkacyjną między ZSRR i III Rzeszą.

Na jedno pytanie Niemcy nie znali odpowiedzi – gdzie nastąpi lądowanie? Czy będzie to najbliższy Wysp Brytyjskich brzeg Francji w Pas de Calais, czy może plaże normandzkie? A może Norwegia, która była krajem tranzytowym szwedzkiej stali z miejscowości Kiruna? Być może celem aliantów będzie Grecja, skąd już niedaleko do rumuńskich roponośnych pól w Ploeszti? Z braku wyraźnych sygnałów ze strony Abwehry i aliantów co do miejsca lądowania, 23 marca 1942 roku Adolf Hitler wydał dyrektywę nr 40, w której oficjalnie rozkazał budowę pasa umocnień zwanego Wałem Atlantyckim.

Czy tolerancja w demokracji liberalnej oznacza, że ludzie powinni godzić się na wszystko i akceptować dowolność poglądów każdej z jednostek? Po pierwsze, godzenie się na wszystko grozi w skrajnym wypadku obojętnością, która nie ma nic wspólnego z tolerancją. Po drugie, wyrażanie dowolnej opinii publicznie może nieść konsekwencje karno-prawne.

Ze’ev Sapir wspominał jako świadek na procesie Adolfa Eichmanna: „Kobiety omdlewały; w jednym rogu wagonu ludzie krzyczeli wody, ale nie było wody – nie mogliśmy im dać wody, bo jej nie mieliśmy. W drugim rogu wagonu, matka tuliła swe dziecko do siebie. Pamiętam jej słowa bardzo dobrze: «śpij, moje dziecko». Ale dziecko nie mogło usnąć, bo było bardzo głodne. Nie jadło już od paru dni, od naszego wyjazdu z miasteczka. Przybyliśmy do Auschwitz…”

W odpowiedzi na pytanie, kto kierował w czasie drugiej wojny światowej planem eksterminacji Żydów na Wschodzie, nazwisko Globocnik pada rzadko. Mało kto dziś wie, kim był i czym w czasie wojny zajmował się ten SS-Obergruppenführer.