Najciekawszym rozdziałem książki jest niewątpliwie ten poświęcony dysydentom i buntownikom wśród młodzieży w Trzeciej Rzeszy. Kater przedstawił tu całe spektrum młodzieżowych grup od elementów niezależnych przez grupy wyznaniowe po lumpenproletariat i grupy wyzwolonej młodzieży, której nieobce były seks, alkohol i rozrywka. Przypominam, że chodzi o przełom lat trzydziestych i czterdziestych w totalitarnym kraju, gdzie już wtedy wśród bogatej i wyedukowanej młodzieży spotkania w stylu swing były intrygujące i jednocześnie srogo karane przez Gestapo. Nieposłuszeństwo młodych Niemców to nie tylko „Biała Róża” rodzeństwa Schollów, którzy zostali dość dokładnie przedstawieni w ostatnich latach, i ich jawny sprzeciw wobec Hitlera i nazizmu.

Tytuł tej pozycji jest mylący, gdyż sugeruje, że Czytelnik na 318 stronach dowie się wszystkiego o próbach i zamachach na życie Adolfa Hitlera. Nic bardziej mylnego. Owszem, przeczytamy o tego typu wydarzeniach, ale tylko i wyłącznie tych, których sprawcami byli sami Niemcy. Wyjątkiem będzie groteskowa próba „zamachowca” Maurice’a Bavauda, który był Szwajcarem.

Nakładem wydawnictwa Insignis ukazała się w ostatnim czasie poruszająca, pełna optymizmu książka, która oddaje koszmar ostatniej wojny, hitlerowskiej okupacji i Holocaustu oraz opisuje to, co charakteryzuje większość ludzi – wolę życia. Mam na myśli dziennik małej dziewczynki z Czech, Helgi Weissovej. Pozycji literatury obozowej jest całe multum, ale ta niepozorna książka jest na tym tle wyjątkowa.

Po przeczytaniu zastanowiło mnie z jednej strony pobieżne potraktowanie niektórych tematów, a z drugiej – zbytnia szczegółowość w przedstawieniu innych. Co do szczegółowości – mam na myśli przede wszystkim opisy bitew o Kretę, Stalingrad, Normandię i Berlin. Jest to poniekąd zrozumiałe, gdyż Beevor napisał opasłe pozycje na te tematy i zapewne część akapitów po prostu przekleił. Nawet jednym zdaniem nie opisał natomiast bitwy nad Bzurą, choć zamieszczona jest informacja o złapaniu przez Brytyjczyków dwunastu prostytutek na usługach armii włoskiej w Tobruku. Nic prawie nie ma o roli i postawie Kościoła katolickiego wobec zagłady Żydów. Antypodami dla Beevora są zmagania wojsk włoskich we wschodniej Afryce czy polityka państw Ameryki Południowej oraz ich ustosunkowanie się do wypowiedzenia wojny Trzeciej Rzeszy.

Jeżeli padnie hasło wybudowania czegoś, będzie zrobione, i to przed czasem. Kolej magnetyczna z Szanghaju do Pekinu, szybka kolej na trasie Pekin–Guangzhou (ponad 2200 kilometrów), wielki port w Szanghaju. Kraj jest w ciągłej przebudowie. Mieszkając przez prawie miesiąc w Shenzhen, byłem świadkiem budowy hotelu, któremu dobudowywano jedną kondygnację każdego dnia. Swoją drogą, Shenzhen powstało zaledwie 33 lata temu, a aglomeracja już liczy blisko 10,5 miliona mieszkańców.

Każdy miłośnik II wojny światowej z pewnością zna wyczyny niemieckiego pilota bombowców nurkujących Hansa-Ulricha Rudla. Ponad 2500 lotów bojowych, zniszczonych ponad 500 czołgów, dział samobieżnych i wozów bojowych. Cztery zatopione okręty, w tym radziecki pancernik Marat. As nad asami, któremu przez większość wojny sprzyjało szczęście – w końcu jak inaczej można opisać człowieka, którego zestrzelono 32 razy? A przez większość, gdyż już pod koniec wojny pocisk przeciwlotniczy urwał mu nogę i okaleczył rękę. Mimo to Rudel dalej chciał walczyć. Walczyć fanatycznie za ojczyznę, którą była zbrodnicza III Rzesza.

Ostatni rozdział poświęcony jest współpracy wywiadowczej ze służbami innych państw. O ile współdziałanie z naszymi głównymi sojusznikami – Wielką Brytanią czy Francją – jest doskonale znane, o tyle już współpraca z wywiadem Cesarstwa Japonii, Finlandii czy Danii już nie. I za to należą się Autorowi brawa.

Pomysłowość starożytnych Egipcjanek czy Rzymianek wywołuje niedowierzanie i zdziwienie współczesnych ludzi. Już wtedy używano prymitywnych wkładek dopochwowych z mieszaniny ziół, korzeni, tkanin czy odchodów krokodyla (sic!), które nota bene mają odczyn kwaśny, co negatywnie wpływa na plemniki. Starożytne kobiety stosowały oprócz tego irygację pochwy i tampony nasączone na przykład octem.

Najbardziej poszukiwanym po wojnie zbrodniarzem wojennym pozostawał człowiek odpowiedzialny za migrację Żydów z anektowanej Austrii, pomysłodawca planu Nisko, organizator konferencji w Wannsee i deportacji Żydów z Europy do obozów zagłady – szef sekcji żydowskiej referatu RSHA IV B4 Adolf Eichmann. Dla dziesiątków tysięcy ofiar Holocaustu, które przeżyły wojnę, Eichmann był symbolem zła, który musi stanąć przed sądem. Niestety na przeszkodzie tym planom stanął jeden problem. Eichmann zniknął.

„Przez Polskę Ludową na przełaj i na przekór” zaczyna się rozdziałem opowiadającym o wielkich ucieczkach z PRL, na przykład o ucieczce Józefa Światły. Kolejne rozdziały poświęcone są: pierwszym sekretarzom KC PZPR, potyczkom polskich i radzieckich sportowców (świetny rozdział), kolejkom w sklepach po najpotrzebniejsze artykuły, łącznie z jedzeniem i papierem toaletowym, drugiemu obiegowi, wydarzeniom Marca ‘68 i Czerwca ‘76 czy okresowi przed wprowadzeniem stanu wojennego (najdłuższy rozdział), modzie w PRL, wszędobylskiemu chamstwu oraz nic nierobieniu („czy się stoi czy się leży”). Słowem: historia PRL w sporej pigułce.