Niektóre postacie historyczne wywołują więcej kontrowersji niż inne. Do tej grupy z pewnością można zaliczyć dwóch dwudziestowiecznych dyktatorów – Adolfa Hitlera i Józefa Stalina. Oboje wywarli wpływ na życie milionów ludzi, a skutki ich decyzji ciągnąć się będą przez wiele dziesięcioleci. Nic więc dziwnego, że na ich temat powstało wiele rozmaitych publikacji, od gazetowych wzmianek po opasłe tomiska. Maser usiłuje dokonać pewnej selekcji powstałych przez lata tez i, jeśli to możliwe, obalić kłamliwe lub mylne stwierdzenia.

Na pierwszy rzut oka, książka przedstawia się dość ciekawie1. Całość liczy sobie 512 stron, z czego tekst właściwy zajmuje 483. Pozycja jest bogato ilustrowana, jednak jakość ilustracji nie zawsze jest wystarczająca, jako że wydrukowano je na takim samym papierze jak resztę książki2. Treść podzielono na 40 niewielkich rozdziałów (nie licząc wstępu, wprowadzenia etc.), w których autor odnosi się do konkretnych zagadnień, krytykując określoną osobę lub osoby, które według Masera popełniły błąd lub są winne świadomego oszustwa. Maser nie występuje jako bezstronny badacz starający się dokonać przeglądu literatury tematu. Autor jest osobą od dawna zaangażowaną w spory dotyczące życia tych dyktatorów, a część książki zajmuje jego polemika z wybranymi autorami. Trzeba o tym pamiętać przez całą lekturę. Inną cechą wartą uwagi jest zastosowanie dość ciekawego zapisu bibliografii. Autor zdecydował się na zamieszczenie części źródeł wyłącznie w przypisach, nie wprowadzając ich do końcowej bibliografii.

Pierwszą uwagą, jaka przychodzi na myśl po lekturze, jest niezbyt trafny tytuł. To praca traktująca przede wszystkim o kontrowersjach związanych z życiem i działalnością Adolfa Hitlera. Kwestie dotyczące Józefa Stalina poruszono w zaledwie 9 ze wspomnianych 40 rozdziałów, a jego postać jest zarysowana w znacznie bardziej ogólnych zarysach. Można nawet zaryzykować twierdzenie, że w tej książce Stalin pojawia się właściwie tylko dlatego, że współpracował, a potem walczył z Hitlerem. Inną rzeczą wartą zauważenia jest styl Masera. Miejscami nie stroni od dość barwnych określeń, jak „zmutowany prawicowy radykał” względem osób nie cieszących się jego sympatią, krytycznie odnosi się również do wszystkich historyków i publicystów pozwalających sobie na domniemania w stylu „co by było, gdyby”, określając tego typu rozważania jako wirtualne postrzeganie historii. Niekiedy Maser zachowuje się jak pędzący po torze ćwiczeń kawalerzysta, tnący szablą owoce ustawione na palach. Autor dokonuje niejako przeglądu wybranych zagadnień, nie budując jednolitego obrazu omawianych postaci, przez co osoba mniej doświadczona może mieć kłopoty z odbiorem treści. Na ogół uderza celnie, jednak od czasu do czasu popełnia błędy, pisząc choćby o tym, że Westerplatte nie było bombardowane. Określa je zresztą w dość ciekawy sposób: „…rozbudowanemu przez Polaków w latach 1919–1939 w twierdzę przeciwko Wolnemu Miastu Gdańsk i stanowiącego zaporę dla gdańskiego portu od strony północnej…”3. Redakcja w niektórych miejscach uzupełniła Masera, aktualizując informacje dotyczące zagadnień dziejących się na polskim terytorium, co jest niewątpliwie dobrym posunięciem.

Podsumowując, książkę czyta się dość przyjemnie. Maser popiera wywody dowodami i materiałami źródłowymi, przez co pozycja ma dość dużą wartość poznawczą. Nie jest to oczywiście głos podsumowujący i zamykający dyskusję, bo ta będzie się toczyć jeszcze przez lata. Osobie dopiero zaznajamiającej się z tematyką odradzałbym tę książkę aż do momentu samodzielnego uzyskania rozeznania co do podstawowych kwestii związanych z życiem Hitlera i Stalina, jednak dla doświadczonego Czytelnika ta pozycja będzie jak najbardziej pożyteczna.

Przypisy

1. Jest to przekład książki Fälschung, Dichtung und Warheit über Hitler und Stalin, wydanej w 2004 roku.

2. Ilustracje zamieszczono na stronach numerowanych tak samo jak reszta publikacji.

3. s. 124.