Istnieje niewiele samolotów bojowych równie charakterystycznych co A-10 Thunderbolt II. Takie elementy jak skrzydła w kształcie krzyża czy umieszczona tuż pod nosem maszyny lufa potężnego działka nadają specyficzny „klimat” tej maszynie. Bo A-10 jest naprawdę „specyficzny”. W starciu ze zwykłym samolotem myśliwskim w walce powietrznej 1 na 1 nie miałby raczej żadnych szans. Jest powolny i mało zwrotny. Można go bardzo łatwo wykryć za pomocą radaru. Czy mawięc w ogóle jakieś atuty konieczne na współczesnym polu walki?

Ma. A-10 nie musi spełniać wymogów stawianych współczesnym samolotom myśliwskim. Został stworzony do zupełnie innych zadań. Powstał jako szturmowiec, mający skutecznie przeciwstawiać się siłom pancernym Układu Warszawskiego i niszczyć je. Jego zadaniem miało być stworzenie swoistej przeciwwagi wobec czołgów UW i zniwelowanie ogromnej różnicy w ilości sprzętu pancernego, jaka istniała w Europie pomiędzy siłami NATO a ZSRR i jego satelitami. Ogólnie rzecz biorąc A-10 powstał, by niszczyć czołgi, działa samobieżne i inne pojazdy pancerne przeciwnika, a także i inne cele naziemne. I ta rola pasuje do niego jak ulał. Nie ma chyba drugiej takiej maszyny tak zabójczo skutecznej w eliminowaniu sił pancernych co A-10 Thunderbolt II.

Nazwa Thunderbolt została nadana na cześć słynnego P-47 Thunderbolt, maszyny myśliwsko-bombowej z czasów II wojny światowej. A-10 został oblatany po raz pierwszy 10 maja 1972 roku. W roku 1977 skierowano samoloty tego typu do jednostek USAF w Europie, jednakże nie było im tam dane zmierzyć się w boju z Sowietami. Swą potęgę i skuteczność A-10 wykazał dopiero w pełni podczas wojny w Zatoce Perskiej w 1991 roku. Tam to w pełni zasłużył sobie na miano „ tank buster” – niszczyciel czołgów.

Poza wersją szturmową A-10, istnieje także wersja OA-10. Jest to maszyna służąca do wysuniętej kontroli powietrznej pola walki (AFAC – airborne forward air control). Ta wersja ma, kosztem dużo uboższego wyposażenia bojowego niż A-10, znacznie rozszerzone możliwości w dziedzinie walki elektronicznej, wykrywania i łączności.

Konstrukcja

Samolot ma dość oryginalną i ciekawą budowę. Silniki – każdy o ciągu ponad 4 ton, umieszczone są z boków tylnej części kadłuba dla zmniejszenia ryzyka ich uszkodzenia przez ogień obrony przeciwlotniczej. Cała konstrukcja jest bardzo odporna na uszkodzenia. Sama kabina jest umieszczona w specjalnej 400 kilogramowej „wannie” z blachy tytanowej, zdolnej wytrzymać trafienia z broni o kalibrze do 23mm. A-10 posiada ponadto potrójnie zwielokrotniony system sterowania lotem i podwojone instalacje hydrauliczne – dzięki takim zabezpieczeniom jest w stanie powrócić do bazy nawet w wypadku tak poważnych uszkodzeń, jak choćby odstrzelenie jednego silnika czy utrata większości usterzenia! Przewody paliwowe są umieszczone wewnątrz zbiorników wyściełanych okładziną samouszczelniającą się po przebiciu i zabezpieczającą przed pożarem. Konstruktorom udało się także zredukować emisję źródeł ciepła przez silnik, poprzez usytuowanie wylotów spalin powyżej stateczników poziomych i pomiędzy dwoma pionowymi powierzchniami sterowymi. Dzięki takiemu rozwiązaniu zmniejszono prawdopodobieństwo trafienia maszyny pociskami samonaprowadzającymi na podczerwień. Ponadto silniki są zasłonięte usterzeniem ogonowym, co także zapewnia im pewną ochronę przed ogniem artylerii przeciwlotniczej.
A-10 Posiada dość unikalną cechę, jaką jest wysoka zamienność jego prawych i lewych części .Umożliwia to szybkie i łatwe naprawy samolotu.

„Guziec” (ang. Warthog) to maszyna typu STOL – short take off/landing, czyli samolot skróconego startu i lądowania. Niskociśnieniowe ogumienie i szerokie skrzydła pozwalają na start i lądowanie na krótkich i prowizorycznych pasach startowych. Generalnie szturmowiec ten został zaprojektowany w ten sposób, by jego obsługa, uzbrajanie i tankowanie były przeprowadzane możliwie najszybciej oraz jak najmniejszym wysiłkiem. A-10 ma przede wszystkim za zadanie niszczyć siły pancerne nieprzyjaciela, różne obiekty o znaczeniu militarnym, oraz stanowić bliskie wsparcie powietrzne własnych sił (CAS-close air support).

Awionika i urządzenia pokładowe

Początkowo A-10 Thunderbolt II nie posiadał na pokładzie zbyt zaawansowanej awioniki i elektroniki pokładowej. Po prostu z założenia nie było takiej potrzeby. Maszyna standardowo była zaopatrzona w system RWR, ostrzegający przed opromieniowaniem wiązką radarową i system nawigacji taktycznej TACAN. Później zaczęto dodawać nowe i bardziej zaawansowane urządzenia, jak system nawigacji inercyjnej INS, zasobnik Pave Penny pozwalający na wykrywanie celów oznaczonych za pomocą lasera i dający pilotowi możliwość zrzucania bomb naprowadzanych laserowo. Wprowadzono gogle noktowizyjne, co dało możliwość wykonywania zadań w nocy. Od 1999r. samolot otrzymał system nawigacyjny oparty na GPS. A-10 posiada także oczywiście wyświetlacz HUD (Head Up Display), system IFF (identyfikacja swój-obcy), ILS (Instrument Landing System), SIF, UHF, VHF/AM/FM i impulsowy radar dopplerowski. Ponadto maszyna dysponuje dalmierzem Ferranti, urządzeniem do widzenia w podczerwieni AAR-42 FLIR (forward looking infra red), oraz systemem LANTIRN (Low Altitude Navigation and Targeting Infrared for Night-Nocny system nawigacji i namierzania celu w locie na małej wysokości). A-10 może być także wyposażany w podwieszane urządzenia przeciwdziałania elektronicznego ECM oraz w zasobnik z urządzeniem zakłócającym ALQ-119 lub ALQ-131.

Uzbrojenie

A-10 Warthog to prawdzie zabójcza maszyna. Potrafi przenosić wiele rodzajów różnorodnego uzbrojenia o wielkiej sile rażenia. Jednak jego najważniejszą bronią jest bez wątpienia działko GAU-8/AVNGER – najpotężniejsze działko lotnicze świata. Można bez wielkiej przesady powiedzieć, że A-10 jest jakby „podporządkowany” temu działku. Zostało ono zaprojektowane w latach 70 – tych przez General Electric jako broń przeciwpancerna. Liczby opisujące GAU-8 są naprawdę imponujące. Samo działko waży 281kg, a wraz z systemem zasilania i bębnem amunicyjnym jego waga przekracza 1 800 kg ! Jego długość całkowita to 6,4 metra. Jest wbudowane w kadłub w lewo od podłużnej osi samolotu pod kątem 12 stopni w dół, co daje możliwość bardzo skutecznego ostrzału celów naziemnych.

GAU-8/AVENGER to dysponujące morderczą siłą ognia „monstrum” o kalibrze 30mm i wyposażone w 7 luf. Szybkostrzelność działka może być ustawiana w przedziale od 1800 aż do 4200 strzałów na minutę. W ciągu 17 sekund potrafi wystrzelać cały zapas amunicji, wynoszący 1174 naboje (szybkostrzelność 70 strzałów na sekundę). Jednak zazwyczaj piloci ograniczają się do oddawania 2-sekundowych serii, ze względu na silnie przegrzewanie się działka, olbrzymi odrzut i dość szybkie zużycie luf – jedna lufa wytrzymuje do 21000 oddanych strzałów. Standardowy nabój przeciwpancerno – zapalający PGU-14/B ma długość 29cm, wagę 425 gramów i posiada rdzeń ze zubożonego uranu – jednego z najtwardszych materiałów na ziemi, posiadającego bardzo wysokie właściwości penetrujące i łatwopalne. Prędkość wylotowa pocisku to 1067m/s. Seria takich pocisków jest w stanie przebić pancerz każdego praktycznie współczesnego czołgu. Ponadto stosowane są także pociski zapalająco-burzące PGU-13/B o wadze 360 g. Działko jest w stanie prowadzić ogień z dystansu nawet do 6,5 kilometra. AVENGER Posiada siłę odrzutu przekraczają 4 tony, a więc większą od ciągu jednego silnika A-10!

Poza działkiem, które stanowi stały element uzbrojenia A-10 może przenosić prawie 7300 kg uzbrojenia podwieszanego na 8 węzłach podskrzydłowych i 3 węzłach podkadłubowych. Może je przenosić w wielu różnych konfiguracjach.

Rodzaje uzbrojenia

· pociski ziemia-powietrze AGM 65 Maverick-głównie w wersjach A, D i E naprowadzane za pomocą kamery telewizyjnej, na podczerwień i laserowo (podczas Wojny w Zatoce samoloty A-10 wystrzeliły 90% ogółu użytych tam Mavericków przy skuteczności trafień 95,7%)

· Pociski przeciwpancerne AGM 114 Hellfire
· Pociski niekierowane Hydra kalibru 70mm
· Pociski niekierowane Zuni kalibru 127mm
· Pociski powietrze-powietrze AIM 9L Sidewinder
· Bomby przeciwbetonowe Durandal
· Bomby sterowane GBU-10EB Paveway I
· Bomby sterowane GBU-12D/B Paveway II
· Bomby sterowane GBU 16
· Bomby sterowane GBU 24
· Bomby BLU-1
· Bomby BLU-27/B Rockeye II
· Bomby CBU-52/71
· Bomby kasetowe Mk 20 Rockeye
· Bomby zapalające Mk 77
· Bomby niekierowane Mk 82-227 kilogramów
· Bomby niekierowane Mk 83-454 kilogramy
· Bomby niekierowane Mk 84-907 kilogramów
· Bomby niekierowane Mk 82 Snakeye hamowane spadochronowo

Użycie bojowe

„Guźce” zostały użyte po raz pierwszy na dużą skalę podczas wojny w Zatoce Perskiej przeciwko siłom irackim. W wojnie brało udział 148 maszyn w wersjach A-10 i OA-10. Zniszczyły łącznie ponad 1000 irackich czołgów, ok. 2000 różnych typów pojazdów wojskowych i ponad 1200 stanowisk artylerii. Załogi irackie ochrzciły wtedy Thunderbolta mianem „szepcącej śmierci”, ze względu na cichy odgłos pracujących silników i jednocześnie straszliwą siłę ognia jaką dysponował. W Iraku stracono zaledwie 5 samolotów A-10 zestrzelonych przez samobieżne zestawy przeciwlotnicze ZSU 23-4 Szyłka – nadspodziewanie mniej, niż zakładano! Wojna w Zatoce była ogromnym i spektakularnym sukcesem Thunderbolta.

A-10 służyły później podczas wojny w Kosowie (operacja „Allied Force”) w 1999 roku, gdzie zniszczyły wiele serbskich pojazdów bojowych wystrzeliwując wg.statystyk, ok. 31 tys. sztuk amunicji z rdzeniem uranowym, co stanowi ekwiwalent 10,5 tony uranu. Zostały także wykorzystane podczas nalotów na Afganistan w 2001 r. , w operacji „Anakonda” w 2002r, oraz w 2003r. w Iraku podczas operacji „Iracka Wolność”, w którą zaangażowano 60 maszyn tego typu. Wtedy też A-10 otrzymał nowy pseudonim – diabelski krzyż ( prawdopodobnie ze względu na proste skrzydła tworzące charakterystyczny krzyż.)

Samoloty A-10 mają jeszcze przed sobą długą przyszłość w siłach powietrznych Stanów Zjednoczonych. Wg. prognoz mają pozostać w służbie do 2028 roku, do czasu zastąpienia ich przez samoloty JSF- Joint Strike Fighter. Są poddawane ciągłym modernizacjom, wyposażane w nowoczesną technikę, systemy walki elektronicznej, czy awionikę. Ich atuty w postaci niskich kosztów produkcji, łatwej i szybkiej naprawy, wytrzymałości i odporności na uszkodzenia czy potężnej siły ognia i zdolności w niszczeniu pojazdów pancernych przeciwnika są niepodważalne. I takie mankamenty, jak choćby duże trudności w pilotowaniu go przez początkujących pilotów (dlatego maszyna zyskała przydomek „wild pig”) nie stanowią przeszkody w utrzymywaniu tych samolotów w czynnej służbie jeszcze przez wiele lat.

A-10 Warthog: dane taktyczno – techniczneNazwa: A-10 Thunderbolt II
Producent: Republic Fairchild
Typ: samolot szturmowy
Oblot: 10 maja 1972 r.
Ilość maszyn w służbie: 715
Napęd: 2 silniki turbowentylatorowe GE TF34-GE-100A każdy o ciągu 4030 kgWymiaryRozpiętość: 17,53 m
Długość: 16,26 m
Wysokość: 4,47 m
Powierzchnia nośna: 47 m2MasaWłasna: 11 321 kg
Użyteczna: 13 782 kg
Startowa: 22 680 kg
Uzbrojenia: 7 250 kg
Paliwa – 4 853 kgOsiągiPrędkość maksymalna: 706 km/h
Prędkość na poziomie morza: 676km/h
Prędkość wznoszenia: 30,4 m/s
Pułap: 13 715 m
Zasięg: 4 148 km
Promień działania: maksymalnie 1000 km przy głębokim przenikaniu

Bibliografia:

Bill Gunston i Mike Spick, Współczesne samoloty bojowe, Wydawnictwo Espadon, Warszawa 1993.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Fairchild_A-10_Thunderbolt_II, dn. 18.06.2007
http://venus.ci.uw.edu.pl/~animal/military.pl/uzbrojnie_lot/dzialka/gau-_avanger/index.html, dn. 19.06.2007
http://archiwum.wiz.pl/2001/01030300.asp – Wiedza i Życie, dn. 19.06.2007
http://www.gavagai.pl/nato/zuran1.htm -Gavagai.pl , dn. 20.06.2007