Państwa azjatyckie, czy to z powodów ideologicznej bliskości z Moskwą, czy też z powodów ekonomicznych, od kilkudziesięciu lat są stałymi nabywcami rosyjskiego uzbrojenia. Dotyczy to również samolotów, z których najpopularniejsze są te pochodzące z biur konstrukcyjnych Suchoja oraz Mikojana i Guriewicza. Chociaż blok komunistyczny się rozpadł i większość państw ma przynajmniej teoretycznie wolną rękę w wyborze dostawców uzbrojenia, dzięki swoim parametrom i niższej cenie rosyjskie samoloty nadal są w Azji chętnie kupowane.
Chiny
Związek Radziecki dostarczał Chinom samoloty od lat trzydziestych. Po dojściu do władzy Nikity Chruszczowa wieloletnie związki obu państw zostały zerwane, a na ich ponowne zawiązanie trzeba było czekać do zakończenia zimnej wojny i upadku Związku Radzieckiego w 1991 roku. Wtedy, pod koniec wieku, do Chin dostarczono około pięćdziesięciu myśliwców Su-27SK i UBK. W pierwszych latach nowego stulecia Chiny zakupiły kolejne dwadzieścia osiem szkolnych Su-27UBK i siedemdziesiąt sześć wielozadaniowych Su-30MKK (na zdjęciu tytułowym). W latach 2004–2005 dostarczono z Rosji dwadzieścia cztery Su-30MK2 i jak do tej pory była to ostatnia dostawa bezpośrednio od producenta.
Dwumiejscowe Su-30MK2 zostały zakupione wraz z bogatym zestawem uzbrojenia, obejmującym między innymi rakiety powietrze–powietrze R-77 i R-27, a także rakiety powietrze–powierzchnia Ch-31P i Ch-59. Ta ostatnia, o zasięgu około 300 kilometrów, stanowi główną broń przeciwokrętową Chińczyków.
Równocześnie z rosyjskimi dostawami rozpoczęła się w Chinach licencyjna produkcja myśliwców Suchoja. Umowę ramową dotyczącą zmontowania z dostarczonych części 200 Su-27SK podpisano w 1996 roku, ale do 2004 roku zbudowano ich jedynie dziewięćdziesiąt pięć. W tym momencie Chińczycy dojrzeli technicznie do skopiowania rosyjskich samolotów i rozpoczęcia produkcji ich kopii nazwanych w państwie środka J-11B. Są one produkowane przez Shenyang Aircraft Corporation.
Rozwijając własny przemysł lotniczy, Chińczycy jednocześnie uznali swoją niższość w dziedzinie silników lotniczych i ponownie zwrócili się do Rosji z prośbą o najnowsze Su-35, które wyceniane są na 85 milionów dolarów za sztukę. Negocjacje poszły sprawnie i kontrakt podpisano 17 listopada 2015 roku na spotkaniu prezydenta Władimira Putina i generała Xu Qilianga. Dostawa pierwszych z dwudziestu czterech zamówionych samolotów tego typu ma być realizowana pod koniec bieżącego roku. Warta dwa miliardy dolarów umowa ponownie wysunęła Chiny na pierwsze miejsce wśród najważniejszych nabywców rosyjskich samolotów.
Indie
Drugim – albo, biorąc pod uwagę całość rosyjskiego, eksportu pierwszym – najważniejszym rynkiem zbytu na rosyjskie myśliwce są Indie. Podobnie jak Chiny, również to państwo od lat jest stałym nabywcą rosyjskiego uzbrojenia, jednak zachowując polityczną równowagę, w tym samym czasie Indie kupowały uzbrojenie również na Zachodzie.
Najnowsza historia współpracy rozpoczyna się w 1996 roku, gdy podpisano ramową umowę na zakup samolotów wielozadaniowych Su-30MKI – wersji stworzonej specjalnie dla Indii. Na mocy umowy indyjska firma lotnicza HAL zbudowała w Bengaluru linię montażową tych maszyn. Od tego czasu oba państwa podpisały serię dodatkowych umów na konkretne dostawy. Su-30MKI jest samolotem bardziej zaawansowanym od chińskich wersji, ponieważ wyposażony jest w radar N-014M Bars, dodatkowe przednie usterzenie poziome i silniki ze sterowanym wektorem ciągu.
Indyjski Su-30MKI
(Eddie Maloney, Creative Commons Attribution-Share Alike 2.0 Generic)
W wywiadzie udzielonym na koniec 2015 roku prezes przedsiębiorstwa United Aircraft Corporation (Objedinionnaja awiastroitielnaja korporacyja) Jurij Slusar powiedział, że łącznie dostarczono 272 maszyny, z których 222 zostało zmontowanych w Indiach przez HAL. Według innych źródeł dostawy jeszcze trwają, a ostatni z 222 samolotów produkowanych w Indiach ma być przekazany odbiorcy dopiero w 2017 roku. Ponadto już toczą się negocjacje w sprawie zakupu kolejnych myśliwców, aby zwiększyć ich liczbę do ponad trzystu, i w sprawie modernizacji pierwszych 194 samolotów znajdujących się w służbie najdłużej. Ma ona polegać na zastosowaniu szybszego komputera pokładowego produkcji izraelskiej oraz dozbrojeniu samolotów w rakiety powietrze–powietrze R-37M i R-77 i powietrze–powierzchnia Ch-59MK. Docelowo na ich uzbrojeniu miałyby znaleźć się również indyjskie rakiety Astra.
Z rosyjskich myśliwców Indie wykorzystują nie tylko Suchoje, ale także MiG-i. Od lat sześćdziesiątych są nawet największym zagranicznym odbiorcą maszyn tego biura konstrukcyjnego. Wszystko zaczęło się w 1963 roku od zakupu MiG-ów-21F. „Ołówki” do dzisiaj latają na półwyspie Dekan, z tym że teraz są to maszyny oznaczone jako MiG-21UPG Bison – wywodzą się z MiG-ów-21bis, ale zostały poddane gruntownej modernizacji, polegającej między innymi na montażu radaru Fazotron Kopjo i uzbrojeniu ich w naprowadzane radarowo rakiety powietrze–powietrze R-77. Samoloty te mają pozostać w służbie przynajmniej do końca obecnej dekady.
Nowsze MiG-i-23 w różnych wersjach i MiG-i-25R zostały wycofane na początku XXI weku, ale wywodzące się z tych pierwszych MiG-i-27ML nadal zaliczają się do głównych samolotów uderzeniowych indyjskich sił powietrznych. Maszyny te były produkowane na licencji, a w ostatnim czasie przeszły ograniczoną modernizację przy udziale przemysłu indyjskiego i izraelskiego. Rosjanie proponowali wariant bardziej zaawansowany, obejmujący między innymi zastosowanie nowego silnika AŁ-31FN, ale zdecydowano się na tańsze rozwiązanie.
Rosjanom udało się za to pozyskać kontrakt na modernizację sześćdziesięciu trzech indyjskich MiG-ów-29, które – podobnie jak Bisony – otrzymają oznaczenie UPG. W latach 1986–1989 Indie zakupiły sześćdziesiąt cztery samoloty jednomiejscowe i osiem dwumiejscowych, a następnie w 1994 roku dokupiły odpowiednio osiem i jeden samolot dla zastąpienia maszyn utraconych w wypadkach. Pierwsze sześć MiG-ów zostało zmodernizowanych w Rosji w latach 2011–2013, a prace przy pozostałych zostaną przeprowadzone w Indiach pod nadzorem specjalistów z Rosji. Na koniec 2015 roku w służbie znajdowało się już sześć samolotów, nad którymi pracowano w Indiach. Zmodernizowane samoloty charakteryzują się większym zasięgiem oraz możliwością precyzyjnego atakowania celów morskich i lądowych w każdych warunkach pogodowych i o każdej porze dzięki zamontowaniu radaru Żuk-ME.
Drugim sukcesem związanym z MiG-ami-29 była sprzedaż czterdziestu pięciu pokładowych MiG-ów-29K/KUB. W latach 2010–2013 dostarczono pierwsze szesnaście samolotów, a ostatni z dwudziestu dziewięciu zamówionych w drugiej transzy został dostarczony w tym roku. Piętnaście z nich stanowi komponent lotniczy lotniskowca INS Vikramaditya, a pozostałe operują z bazy lądowej w Goa. Indie budują również drugi lotniskowiec INS Vikrant i w związku z tym Rosjanie mają nadzieję na kolejne zamówienia morskich Fulcrumów.
Te stosunkowo nowe samoloty są intensywnie wykorzystywane, by wykryć wszelkie usterki jeszcze w trakcie trwania gwarancji. Jednocześnie poddawane są już pierwszym modernizacjom, do których przeprowadzania Indie zapewniły sobie prawo w porozumieniu ramowym. Z morskimi MiG-ami zostało zintegrowane pewne dodatkowe wyposażenie elektroniczne, które w całości nie zostało ujawnione, ale wiadomo, że w jego skład wchodzi między innymi izraelski system walki elektronicznej D-29.
Fulcrum w najnowszej wersji MiG-35 startował także w indyjskim programie MMRCA, którego wynikiem miał być zakup ponad 120 samolotów. Po wielu latach targów i licznych zwrotów akcji ostatecznie program zakończono na zakupie jedynie trzydziestu sześciu francuskich Rafale’i; biorąc to pod uwagę, szefostwo MiG-a od razu zgłosiło chęć dalszej współpracy z Indiami, upatrując w niej szansy na zdobycie kolejnych zamówień na borykające się w ostatnim czasie z barkiem zainteresowania samoloty.
Wietnam
Dostawy Su-27 do Wietnamu rozpoczęły się w 1994 roku. Od tego momentu do roku 2002 Rosja dostarczyła temu państwu szesnaście Su-27SK i Su-27UBK. Rok po zakończeniu dostaw podpisano kolejną umowę na zakup samolotów wielozadaniowych – tym razem były to cztery Su-30MK2, a ich dostawy rozpoczęły się w 2004 roku. Osiem kolejnych zakupiono w 2009 roku, a następnie doszło jeszcze dwanaście w 2010. Wszystkie dostawy zakończyły się w 2012 roku.
Wietnamski Su-30MK2
(Azurri13579, Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International)
Kolejne zamówienie na dwanaście tych samolotów Wietnam złożył w 2013 roku, a ich dostawy zakończyły się w roku bieżącym. Razem daje to flotę około pięćdziesięciu samolotów składającą się z Su-30MK2 (trzydziestu sześciu) i Su-27SK.
Indonezja
Pierwszy kontrakt na dostawę Su-27 do Indonezji zawarto w 2003 roku. Od tej pory kraj ten wszedł w posiadanie pięciu Su-27SK oraz jedenastu Su-30MK2, z których ostatni został dostarczony w 2013 roku. W tej chwili toczą się negocjacje odnośnie do zakupu dwunastu Su-35, ale droga do zawarcia kontraktu wydaje się jeszcze daleka.
Malezja
W 1995 roku Malezja zakupiła jedno- i dwumiejscowe maszyny, które nie zostały odebrane przez siły powietrzne upadającego Związku Radzieckiego. Samoloty szkolne były w typowej wersji UB, natomiast maszyny bojowe skonfigurowano zgodnie z wymaganiami nabywcy i oznaczono literą N. Bazuje ona na wersji S, ale została wyposażona w radar Fazotron NIIR N-019ME Topaz, który umożliwia równoczesne naprowadzanie na cel dwóch pocisków kierowanych radarowo. Za osiemnaście samolotów zapłacono 560 milionów dolarów. Z powodu zmiennej i przeważnie nie najlepszej sytuacji finansowej Malezji regularnie pojawiają się doniesienia o wycofaniu Fulcrumów ze służby, ale do tej pory doniesienia te nie znalazły potwierdzenia w faktach, a Rosjanie dodatkowo oferują teraz dalszą modernizację tych myśliwców.
Poza MiG-ami Malezja zakupiła w latach 2007–2008 osiemnaście Su-30MKM za kwotę 900 milionów dolarów. Są to samoloty w konfiguracji jak dla Indii, z tym że część ich wyposażenia została zamieniona na podzespoły wyprodukowane we Francji, Niemczech i Izraelu.
Bangladesz
Na przełomie wieków Bangladesz za 124 miliony dolarów kupił sześć jednomiejscowych MiG-ów-29 i dwa szkolno-bojowe MiG-i-29UB. Po kilkunastu latach, w 2013 roku, zamówiono szesnaście kolejnych samolotów, ale tym razem były to szkolno-bojowe Jaki-130, których dostawy zakończyły się w bieżącym roku. Tym samym państwo to stało się pierwszym azjatyckim użytkownikiem tych samolotów.
MiG-29 wojsk lotniczych Bangladeszu
(Faisal Akram, Creative Commons Attribution-Share Alike 2.0 Generic)
Mjanma (Birma)
Historia mjanmańskich MiG-ów-29 jest długa i zawiła. Jej początki sięgają upadku Związku Radzieckiego, gdy na fabrycznym placu fabryki tych myśliwców znajdowało się wiele niewykończonych kadłubów, które nie zostały odebrane przez upadające i bankrutujące państwo. Stopniowo samoloty były sprzedawane lub oddawane w zamian za umorzenie poradzieckich długów do Jemenu, Bangladeszu, Peru, Malezji, Sudanu, Słowacji i na Węgry.
Gdy zapasy niemal gotowych samolotów były już minimalne, chęć zakupu myśliwców zgłosiła Mjanma. W latach 2002–2003 udało się jej jeszcze zakupić czternaście myśliwców, ale gdy w 2009 roku złożono drugie zamówienie na szesnaście maszyn jednomiejscowych i cztery szkolne, brakowało już kadłubów klasycznych MiG-ów. Dlatego w drugiej dostawie znajdują się zarówno MiG-i-29B, jak i rzadkie samoloty w wersji S, których powstało tylko kilka sztuk. Za to razem z samolotami zamówiono wiele urządzeń treningowych, w tym zaawansowany symulator, który był pierwszym tego rodzaju urządzeniem zbudowanym przez biuro MiG.
Co poza myśliwcami?
Chociaż to myśliwce i samoloty wielozadaniowe stanowią największą wartość bojową każdych sił powietrznych, nie można zapominać o wielu innych typach maszyn, bez których współczesne lotnictwo wojskowe nie może się obejść. Rosja ma je wszystkie w swojej ofercie i od lat dostarcza je państwom azjatyckim. W tym miejscu wymienię tylko kilka propozycji dla tamtejszych klientów.
Najpopularniejszym niebojowym rosyjskim samolotem eksportowym jest transportowy Ił-76 i maszyny specjalne oparte na jego kadłubie. Indie wykorzystują szesnaście tych samolotów w wersji transportowej, sześć latających cystern Ił-78MKI i trzy samoloty wczesnego ostrzegania. Jeszcze więcej tych samolotów używają Chiny.
Rosja ma w ofercie również mniejsze samoloty transportowe: Ił-112W czy Ił-114. Ten ostatni w wersji morskiego samolotu patrolowego Ił-114MP oferowany był Indiom dla zastąpienia Ił-ów-38, jednak wobec zamówienia przez ten kraj dodatkowych amerykańskich P-8I Poseidonów transakcja taka wydaje się nieprawdopodobna. Z kolei Tu-204 mogłyby zastąpić służące w wielu krajach Tu-154 i Jaki-42, ale w tym segmencie rynku konkurencja jest znaczne ostrzejsza i konstrukcje rosyjskie będą musiały konkurować choćby z ukraińskim An-178 czy rodzimymi konstrukcjami chińskimi.
W związku z ciągłym i nadal rosnącym napięciem w Azji Południowo-Wschodniej i na Dalekim Wschodzie znajdujące się tam państwa będą prowadziły wyścig zbrojeń, który może dorównywać temu z Bliskiego Wschodu. Daje to wszystkim producentom uzbrojenia duże możliwości zarobku, o ile przedstawią korzystne oferty, najczęściej wsparte zakulisowymi działaniami własnych rządów. Ze swoim przeważnie tańszym od Zachodniego uzbrojeniem Rosja może liczyć na kolejne zamówienia.
Bibliografia
Władymir Karnozow, Russian Jets For The Asia-Pacific Region [w:] Defence Review Asia vol. 10 July-Aug 2016
Indian Air Force MiG-29 Fighter Aircraft Upgradation In Final Stages, defenseworld.net, dn. 24.09.2016
Super Sukhoi For India [w:] Combat Aircraft 10/2016
Mikoyan Gurevich MiG-29B/UB “Baaz”, bharat-rakshak.com, dn. 24.09.2016
Sukhoi Su-30 K/MK/MKI, bharat-rakshak.com, dn. 24.09.2016
J-11 [Su-27 FLANKER], fas.org, 23.09.2016
James R. Lilley, David Shambaugh (red.), China’s Military Faces the Future, American Enterprise Institute, Waszyngton 1999
J-11 (Jianjiji-11), globalsecurity.org, dn. 24.09.2016
Henrik Paulsson, Air power in the South China Sea: Vietnam, Malaysia and the Philippines, lowyinterpreter.org, dn. 24.09.2016
Vladimir Karnozov, Vietnam To Receive the Last ‘Classic’ Flankers, ainonline.com, dn. 24.09.2016
