W połowie przyszłej dekady samoloty wielozadaniowe F/A-18C/D Hornet znajdujące się w uzbrojeniu fińskich sił powietrznych (Suomen Ilmavoimat) muszą zostać wycofane ze względu na wiek i zużycie płatowców. Oczywiście nie nastąpi to w jednym momencie, ale będzie rozciągnięte w czasie na kilka lat, niemniej Finlandia musi poszukać następcy już teraz, ponieważ program zakupu jakichkolwiek nowych samolotów bojowych wraz z osiągnięciem przez nie gotowości operacyjnej jest procesem długotrwałym. W ostatnim czasie udało nam się poznać trochę szczegółów na temat fińskiego programu pozyskania nowych samolotów bojowych.
Postępowanie rozpoczęło się w czerwcu 2015 roku po wyborach parlamentarnych, w których następstwie premierem został centroprawicowy Juha Sipilä, a ministrem obrony – Jussi Niinistö. Nie od razu ustalono, że Finlandia zakupi nowe myśliwce. Najpierw powołano komisję ekspercką, mającą rozważyć wszelkie możliwe opcje, które odpowiadałyby współczesnym zagrożeniom i zapewniałyby odpowiednią obronę przestrzeni powietrznej kraju. Rozważano między innymi zmniejszenie lotnictwa i wzmocnienie lądowej obrony przeciwlotniczej, kolejną modernizację posiadanych F/A-18C/D, a także zakup niewielkiej liczby nowych samolotów załogowych i uzupełnienie ich flotą bezzałogowych statków latających. Ostatecznie komisja zarekomendowała zorganizowanie tradycyjnego przetargu i zakup sześćdziesięciu klasycznych wielozadaniowych samolotów bojowych.
Program HX
Program zakupu myśliwca nowej generacji został oznaczony kryptonimem HX. Jego wynikiem ma być zamówienie sześćdziesięciu lub sześćdziesięciu czterech myśliwców za sumę od 7 do 10 miliardów dolarów. Warunkiem koniecznym jest rozpoczęcie dostaw w 2025 roku. Harmonogram wygląda następująco: do 31 grudnia 2016 roku wybrani producenci mają czas na przesłanie odpowiedzi na Prośbę o Informacje (Request for Information, RFI), w 2017 roku zostanie przeprowadzona analiza otrzymanych materiałów, a w lutym 2019 roku oficjalnie rozpocznie się postępowanie przetargowe, które zakończy się podpisaniem umowy w roku 2021. Wstępna gotowość operacyjna ma zostać osiągnięta w 2025 roku, a pełna – pięć lat później.
22 kwietnia bieżącego roku fiński rząd wystosował RFI do Stanów Zjednoczonych, Francji, Szwecji i Wielkiej Brytanii. O zamówienie ubiegać się będą F/A-18E/F Super Hornet, Rafale, Typhoon, F-35 Lightning II i JAS 39E Gripen. Amerykańską decyzją polityczną było niewystawienie do rywalizacji samolotów F-15 i F-16, chociaż Finowie pytali także o te maszyny. Głównym zadaniem samolotów będzie obrona przestrzeni powietrznej kraju, ale jednocześnie stanowić one będą integralną część ogółu sił zbrojnych i w ich ramach realizować będą misje uderzeniowe przeciw celom morskim i lądowym oraz prowadzić rozpoznanie i wspierać systemy kontroli i dowodzenia. Analizy wykazały, że nadal konieczne będzie utrzymanie gotowości do działania z drogowych odcinków lotniskowych, więc zwycięski samolot musi być do tego zdolny.
Kandydaci
Francuzi reklamują swój samolot sloganem: „Rafale: Broniąc Fińskiej Integralności”. Przedstawiciel producenta zachwala jego wielozadaniowość, podkreślając możliwość wykonywania głębokich rajdów w głąb terytorium przeciwnika, przystosowanie do atakowania celów morskich, duże możliwości rozpoznawcze oraz popularną ostatnio – za sprawą F-35 – „fuzję danych”, zapewniającą pilotowi dookólną świadomość sytuacyjną. Pewne wątpliwości może budzić sprawność samolotu w surowym północnym klimacie, ponieważ do tej pory Rafale był używany raczej w cieplejszych strefach klimatycznych, jednak producent zapewnia, że samolot był testowany w Szwajcarii i sprawował się tam bardzo dobrze. W tym przetargu samolot to jednak nie wszystko i równie ważny będzie aspekt przemysłowy. Francuzi obiecują transfer kluczowych technologii i strategiczne partnerstwo z przemysłem fińskim, ale szczegóły pozostają nieznane.
Lightningi II z 33. Skrzydła Myśliwskiego w bazie Volk Field
Najdroższym, ale i najbardziej zaawansowanym z proponowanych Finlandii samolotów jest F-35 Lightning II. Lockheed przedstawi potencjalnemu nabywcy informacje o wszystkich trzech wariantach maszyny, a ten będzie mógł wybrać wersję najlepiej dostosowaną do aktualnej doktryny obronnej. Producent podkreśla, że dotychczas jego samolot wygrywał na świecie w każdym przetargu, do którego stanął, a jako przykład może służyć Dania. Dla tego samolotu zimno nie powinno być problemem, ponieważ amerykańskie jednostki wyposażone w F-35 będą stacjonować także na Alasce – na przykład baza Eielson znajduje się niemal 200 kilometrów dalej na północ niż fińska Kuopi-Rissala, w której stacjonują F/A-18. Ponadto przedstawiciele Lockheeda akcentują znaczenie interoperacyjności z Danią i Norwegią, która również będzie posiadała F-35. W przypadku tego samolotu największe znaki zapytanie pojawiają się przy cenie i terminach dostaw. Odpowiadając na pierwszą kwestię, reprezentujący Lockheeda Gary North wskazał, że F-35 ma taką przewagę nad innymi samolotami, iż wzorem właśnie Danii i Norwegii mniejsza liczba maszyn wystarczy, żeby zastąpić większą liczbę samolotów czwartej generacji, i tym samym całość programu zmieści się w budżecie. Co do terminów, obecne plany mówią o rozpoczęciu produkcji pełnoskalowej w 2019 roku, a fiński przetarg ma zostać rozstrzygnięty dwa lata później, więc i tu nie powinno być problemów. Oczywiście pod warunkiem, że nie nastąpią kolejne opóźnienia w programie F-35.
Argument interoperacyjności może pojawić się także w przypadku szwedzkiego Gripena E. Na potrzeby programu HX Saab utworzył odpowiedzialny tylko za Finlandię oddział sprzedażowy, a do swojego zespołu zatrudnił między innymi byłego szefa sztabu Suomen Ilmavoimat, generała Kariego Salmiego. Główną zaletą samolotu jest jego opracowanie od podstaw jako wielozadaniowego do wypełniania misji identycznych jak przewidziane w programie HX w kraju o bardzo podobnym klimacie, rozmiarach i sytuacji geopolitycznej. Zdaniem Szwedów Gripen oferuje najlepszy stosunek jakości do ceny, a jego możliwości operacyjne są poza zasięgiem konkurencji. Chodzi tu o takie czynniki jak przystosowanie do operowania z prowizorycznych baz i drogowych odcinków lotniskowych w ciężkim klimacie przy mechanikach pochodzących z zasadniczej służby wojskowej, a przy tym wszystkim czas potrzebny na ponowne zatankowanie i uzbrojenie samolotu wynosi jedynie dziesięć minut. Producent jest gotowy spełnić fińskie żądania odnośnie do samowystarczalności pod względem przeglądów i napraw samolotów i obiecuje bliską współpracę z lokalnym przemysłem. W 2021 roku Gripeny E będą się już znajdowały w uzbrojeniu Szwecji i Brazylii, więc nie powinno być problemu z ewentualnym dotrzymaniem terminów.
Wygrana Typhoona byłaby wielkim sukcesem brytyjskiego przemysłu lotniczego, borykającego się ostatnio z problemami w kwestii nowych zamówień. Największymi zaletami Typhoona mają być jego zwrotność, największy spośród konkurentów potencjał w walkach powietrznych oraz udowodniona operacyjnie wielozadaniowość i możliwość przeprowadzania ataków dalekiego zasięgu. Chociaż nie zdradzono, która odmiana Typhoona zostanie zaoferowana, podkreślono, że będzie to wersja najlepsza, z najnowszą awioniką i najszerszym wachlarzem uzbrojenia. Co do strony gospodarczej programu: kupując Typhoona, Finlandia stałaby się częścią największego europejskiego programu zbrojeniowego, z prawem głosu odnośnie do kierunku dalszego rozwoju myśliwca tak, aby spełniał przyszłe wymagania strony fińskiej, a ponadto jej przemysł z pewnością zostałby włączony do łańcucha dostaw. Powołano się przy tym na trzydziestoletnią współpracę Wielkiej Brytanii i Finlandii przy użytkowaniu samolotów treningowych Hawk.
Ponieważ Finlandia jest użytkownikiem Hornetów, teoretycznie F/A-18E/F może stać na uprzywilejowanej pozycji. Chociaż oba samoloty nie są do siebie tak podobne, jak może się to wydawać na pierwszy rzut oka, przykłady Kanady i Australii pokazują, że przesiadka z Hornetów klasycznych na Super Hornety jest poważną opcją do rozważenia. Bardzo silnym punktem tej oferty jest to, że od czasu zakupu pierwszych F/A-18C/D z Boeingiem współpracuje ponad 200 fińskich przedsiębiorstw. Podobnie jak większość konkurentów, Super Hornet został wielokrotnie sprawdzony w boju w misjach przeciwko celom lądowym, rozpoznawczych i walki elektronicznej. Ten samolot nie będzie też miał problemów z działaniem w mroźnym klimacie Europy Północnej. Zaletami mają być również konforemne zbiorniki paliwa i podczepiany zasobnik na uzbrojenie – oba wykonane w myśl koncepcji stealth. Nie powinno być też problemów z dostępnością samolotów w wymaganym czasie, ponieważ w tej chwili zamówień na F/A-18E/F jest niewiele.
F/A-18E z eskadry VFA-195
Co dalej?
Chociaż komisja ekspercka zarekomendowała zakup wyłącznie nowych samolotów wielozadaniowych, z powodu chęci oszczędności rząd rozważa jednak możliwość zakupu mniejszej liczby samolotów uzupełnionych przez bezzałogowce. Mimo wszystko wydaje się, że żaden producent nie zdecyduje się złożyć mieszanej oferty. Chociaż niektórzy dysponują odpowiednimi planami lub nawet latającymi demonstratorami technologii, nie wydaje się realne osiągnięcie przez nie takiego stopnia rozwoju, by w 2025 roku mogły swobodnie operować wspólnie z samolotami załogowymi. Zaimplementowanie w wyposażeniu samolotów możliwości późniejszego ich sparowania z bezzałogowcami może jednak się okazać plusem przy ocenie ofert.
Dyrektor programu HX, pułkownik Pasi Jokinen, powiedział, że nie zapadła nawet jeszcze decyzja, czy wybrany zostanie tylko jeden samolot, więc możliwe jest rozbicie zamówienia na kilka typów. To także wydaje się mało prawdopodobne z praktycznego punktu widzenia, bo powodowałoby znaczne komplikacje logistyczne. Takie stwierdzenie jednakże pokazuje, na jak wczesnym etapie postępowania jesteśmy.
W zapytaniu RFI Finowie nakreślili kilkanaście scenariuszy i poprosili o opisanie, jak dane samoloty będą mogły wypełnić postawione zadania. Suomen Ilmavoimat ma swoją doktrynę, ale pułkownik Jokinen powiedział, że jest otwarty na zupełnie nowe rozwiązania, które dzisiaj może wydają się zaskakujące, ale sprawdzą się za kilkadziesiąt lat. Program skonstruowano w taki sposób, aby dać producentom wiele swobody w proponowaniu najlepszych ich zdaniem rozwiązań dla fińskiego lotnictwa.
Dobrym podsumowaniem tego etapu programu HX są słowa jego dyrektora: – Teraz piłka jest po stronie producentów. Ich zadaniem jest analiza scenariuszy przedstawionych przez fińskie lotnictwo i dopasowanie ich samolotów do zimnej oblodzonej drogi wiele kilometrów od najbliższej bazy, mechaników wziętych z poboru i nieznanych zagrożeń, jakie mogą pojawić się w regionie w ciągu czterdziestu lat.
Bibliografia
Rich Cooper, Fighter for Finland [w:] Combat Aircraft 11/2016
Gerard O’Dwyer, Industrial Value to Influence Finnish Fighter Competition Outcome, defencenews.com, dn. 05.12.2016
Robin Häggblom , corporalfrisk.com, dn. 05.12.2016
HX Multi-Role Fighter Hornet Replacement, globalsecurity.org, dn. 06.12.2016
HX Fighter Program, defmin.fi, dn. 06.12.2016
