Armia „Czarnego Księcia” – X Divisione MAS
Specjalną i uprzywilejowaną rolę miały tu oddziały fanatycznego faszysty, który jako pierwszy zaproponował swe usługi Niemcom, księcia Junia Valeria Borghesego. Mowa tu o Decima Flottiglia MAS (10. Flotylli MAS). Formacja ta była pierwotnie flotyllą miniaturowych okrętów podwodnych i okrętów podwodnych do zadań specjalnych, która operowała na Morzu Śródziemnym. Zasłynęła ze śmiałych akcji „żywych torped” pod Gibraltarem i w Aleksandrii. Była to „prywatna armia”, która łącznie z jednostkami bojowymi liczyła 25 tysięcy ludzi (w chwili powstania RSI liczyła sześć tysięcy żołnierzy), jednak była porozrzucana po całym kraju. Co ciekawe, sam jej dowódca nie był zbyt lubiany w sferach rządowych RSI, co kosztowało go kilka dni więzienia w styczniu 1944 roku. Uwolniono go z obawy przed zamachem stanu ze strony Niemców (których był ulubieńcem) i jego oddziałów. Poza tym prezentował również bardzo wysokie umiejętności wojskowe, co rzadko się zdarzało wśród Włochów.
Niemcy już drugi raz zresztą ratowali swego podopiecznego. Kiedy powstała Republika Salò, rząd nakazał likwidację X’MAS. Książę był oburzony i wściekły, groził, że zastrzeli każdego, kto będzie chciał zlikwidować jego jednostkę i zająć koszary. Po uwolnieniu Borghese wraz ze swymi jednostkami przeniósł się w okolice Wenecji Julijskiej, aby bronić regionu przed infiltracją partyzantki jugosłowiańskiej. W związku z nadzwyczajnie brutalnym obchodzeniem się przez Borghesego i jego ludzi z partyzantami nadano mu przydomek „Czarny Książę”.
Trzonem struktury stała się X’Divisione MAS, złożona z dwóch pułków piechoty (jednak organizacja każdego przypominała bardziej Grupy Bojowe, podobne niemieckim Kampfgruppe). Pierwszy pułk składał się z batalionu fizylierów „Barbarigo” (na część weneckiego admirała) i „Lupo” („wilk”), batalionu „Nuotatori-Paracadutisti” złożonego z dwóch kompanii płetwonurków i trzech kompanii spadochroniarzy, batalionu artylerii „Colleoni” (na cześć renesansowego oficera kondotierów) oraz kompanii z batalionu saperów „Freccia” („Strzała”). Drugi pułk (Grupa Bojowa): z batalionów fizylierów „Fulmina”(„piorun – nazywany również „Maestrale” od południowo-zachodniego wiatru), „Sagittorio” („Łucznik”), batalionu szturmowego saperów strzelców górskich „Valanga”, batalionu szkoleniowego „Casatgnacci” (na cześć pierwszego płetwonurka 10. Flotylli, który zginął w akcji), batalionu artylerii „Da Giussano” (kondotier), batalionu artylerii górskiej „San Georgio” (patron Genewy) oraz batalionu saperów „Freccia” (2. i 3. kompania).
„Operator” Xª Flottiglia MAS.
Autor nieznany
Skład tej części armii był jednak o wiele szerszy, ponieważ księciu Berghesemu podlegało jeszcze wiele samodzielnych batalionów i kompanii. Do jednostek niezależnych, które operowały niezależnie od siebie i w odrębnych miejscach Włoch, należały: bataliony fizylierów „Risoluti”, „Giobbe” (nazwany tak na cześć członka X’MAS, który zginął w czasie rajdu na Maltę; pierwotnie sformowany jako „Ardimento” – odwaga), „Longobardo” (bohater marynarki podwodnej), „Pegaso”, „San Giusto” (patron Triestu), „Scire” (od nazwy okrętu podwodnego, którym dowodził książę Borghesse). „Serenissima”, „Vega” (nazwa gwiazdy) oraz kompanie „Adriatica”, „D’Annunzio” i „Sauro” (bohater marynarki z czasów I wojny światowej). Wartość tych jednostek była różna, a ich wielkość mimo górnolotnych nazw tak naprawdę zależała od terytorium, z którego się wywodziły i na którym operowały.
W czasie bitwy pod Anizo-Nettuno Niemcy posłali na pierwszą linię batalion „Barbarigo” z X’MAS, pułk „San Marco Marine” i dwa bataliony z włoskiego pułku SS. Jednostki te zajęły pozycje nad Kanałem Mussoliniego. Jednak ich żołnierze zachowywali się tak, jakby chcieli potwierdzić i tak już nie najlepszą opinię o armii włoskiej. W ciągu pierwszych dziesięciu dni od wejścia do walki aż pięćdziesięciu ludzi z obu jednostek zdezerterowało, pozostali zaś robili wszystko, aby nie zrobić krzywdy sobie i znajdującym się naprzeciw aliantom.
Zbrojne ramię partii – „Czarne Brygady”
Zaczęto tworzyć także, poczynając od 1 lipca 1944 roku, „Czarne Brygady”, które grupowały najbardziej zatwardziałych członków partii faszystowskiej. Formowanie tych oddziałów rozpoczęło się z inicjatywy sekretarza Republikańskiej Partii Faszystowskiej Alessandra Pavoliniego, wspomaganego przez Giovanniego Battistę Riggo i Edoarda Facdouellego, a na szczeblu lokalnym – przez przywódców lokalnych. Były zorganizowana na wzór oddziałów skwadrystów. Jednostki te „żyły” duchem weteranów z lat 1919/20, zresztą grupowały sporo zatwardziałych faszystów, którzy brali udział w rewolucji 1920 roku. Od lipca wszyscy członkowie RPF miedzy szesnastym a sześćdziesiątym rokiem życia tworzyli pomocniczy korpus „Czarnych Koszul”, który bardzo szybko przekształcono w korpus „Czarnych Brygad”. „Czarne Brygady” formowano w brygady właśnie, jednak ich siła nigdy nie przekroczyła liczebności batalionu lub wzmocnionej kompanii piechoty. Natomiast w związku z coraz bardziej rozwijającą się partyzantką utworzono niezliczone oddziały paramilitarne, dowodzone przez lokalnych funkcjonariuszy partii, a nie dowódców oddelegowanych z armii. W ten sposób „Czarne Brygady” upodobniły się do batalionów niemieckiego Volkssturmu bardziej niż do pełnowartościowych jednostek armii czy nawet Gwardii Republikańskiej. Utworzono ponadto specjalny Legion Młodzieży Faszystowskiej „Bir El Gubi”. Wspierało je ponad czterdzieści (liczba ta dochodziła do pięćdziesięciu) terytorialnych jednostek „Czarnych Brygad”. Kiedy coraz bardziej zacieniała pętla wokół sił Osi we Włoszech, a terytorium Republiki Salò kurczyło się, paradoksalnie „Brygady…” się rozrastały. Wchłaniały uciekających z południa faszystów, a ich radykalizm się wzmagał. Okólnik z 25 czerwca 1944 roku precyzował, że celem „jest walka o porządek publiczny, o porządek rewolucyjny, walka przeciw rebeliantom, dążenie do likwidacji ewentualnych grup wrogich spadochroniarzy” i że „podczas akcji przeciwko rebeliantom oddziały nie będą brały jeńców”.
Żołnierze „Czarnych Brygad” zyskali wśród partyzantów i ludności cywilnej najbardziej przerażającą opinię. Siły te nigdy nie stały się częścią armii, jak jednostki Gwardii Republikańskiej, i do końca były niezależnymi formacjami. Ich rozmieszczenie przedstawiało się następująco:
1. Brygada „Ather Cappelli” – Turyn
2. Brygada „Attilio Prato” – Alessandria
3. Brygada „Emilio Picot” – Aosta
4. Brygada „Luigi Viale” – Asti
5. Brygada „Carlo Lidonnici” – Cuneo
6. Brygada „Augusto Cristina” – Novara
7. Brygada „Bruno Ponzecchi” – Turyn
8. Brygada „Aldo Resega” – Milan
9. Brygada „Giuseppe Cortesi” – Bergamo
10. Brygada „Enrico Tognu’” – Brescia
11. Brygada „Cesare Rodini” – Como
12. Brygada „Augusto Felisari” – Kremona
13. Brygada „Marcello Turchetti” – Mantova
14. Brygada „Alberto Alfieri” – Padwa
15. Brygada „Sergio Gatti” – Sondrio
16. Brygada „Dante Gervasini” – Varese
17. Brygada „Bartolomeo Azara” – Wenezia
18. Brygada „Luigi Begon” – Padwa
19. Brygada „Romolo Gori” – Rovigo
20. Brygada „Francesco Cappellini” – Treviso
21. Brygada „Stefano Rizzardi” – Werona
22. Brygada „Antonio Faggion” – Vicenza
23. Brygada „Eugenio Facchini” – Bolonia
24. Brygada „Igino Ghisellini” – Ferrara
25. Brygada „Arturo Capanni” – Forli’
26. Brygada „Mirko Pistoni” – Modena
27. Brygada „Virginio Gavazzoli” – Parma
28. Brygada „Pippo Astorri” – Piacenza
29. Brygada „Ettore Muti” – Ravenna
30. Brygada „Umberto Rossi” – Reggio Emilia
31. Brygada „Silvio Parodi” – Genua
32. Brygada „Antonio Padoan” – Imperia
33. Brygada „Tullio Bertoni” – La Spezia
34. Brygada „Giovanni Briatore” – Savona
35. Brygada „Don Emilio Spinelli” – Arezzo
36. Brygada „Benito Mussolini” – Lucca
37. Brygada „Emilio Tanzi” – Piza
38. Brygada „Ruy Blas Biagi” – Pistoia
39. Brygada „??” – Siena
40. Brygada „Vittorio Ricciarelli” – Apuania (później przemianowana i na nowo sformowana jako „Regruppamento di Brigade Nere Operative” – szybka grupa bojowa „Czarnej Brygady”).
41. Brygada „Raffaele Manganiello” – Florencja. Poza jednostkami stricte terytorialnymi, których zadaniem było utrzymywanie porządku na podległym terenie, sformowano także jednostki bojowe. Stworzono Zmotoryzowane Grupy Bojowe „Czarnych Brygad”, wśród których najważniejszymi były: 1. Zmotoryzowana Brygada „Vittorio Ricciarelli” (później przemianowana na 1. Mobilną Czarną Brygadę Arditi „I. Barattini”), 2. Brygada „Danilo Mercuri”, 3. Brygada „Attilio Pappalardo”, 4. Brygada „Achille Corrao”, 5. Brygada „Emilio Quagliata”, 6. Brygada „Dalmazia” (walczyła na terenie Chorwacji, na wybrzeży dalmackim). 7. Brygada „Tevere” (operowała w okolicach Rzymu) i 2. Mobilna Czarna Brygada Arditi, która stacjonowała w Mediolanie. Stworzono również kilka niezależnych i „wolno” działających jednostek, które współdziałały z Niemcami i jednostkami armii. Do tych jednostek należały: Grupa Operacyjna Czarnych Brygad „Giuseppe Garibaldi”, która operowała w rejonie Morbegno. Dziwi trochę wybór patrona, który bynajmniej nie wpisywał się w panteon faszystowskich bohaterów. Kolejnymi tego rodzaju jednostkami były: Brygada „Meattini” z Brescii, Brygada „Giovanni Gentile” z Cremony, Brygada „Tulio Cividino” z Triestu, brygada szkoleniowa dla młodzieży faszystowskiej, Grupa Operacyjna z Lombardii „Butti” czy Czarna Brygada „Fascisti 1”, stworzona przez Niemców z włoskich jeńców na greckiej wyspie Rodos. Należy w tym miejscu również wspomnieć o kobiecej Czarnej Brygadzie „Norma Cosseto”, która stacjonowała w Trieście.
Poza Italią
Do tego grona różnorodnych jednostek o różnorodnej strukturze, o różnorodnym przeznaczeniu i wartości bojowej, należy doliczyć odziały policyjne, także pozostające wierne Mussoliniemu i III Rzeszy, jednostki w krajach okupowanych przez Włochy i ich sojusznika zza Alp przed kapitulacją.
Wszystkie jednostki wojskowe poza Włochami, które opowiedziały się po stronie rządu RSI i Mussoliniego, podlegały dowództwu armii republikańskiej. W praktyce jednak poszczególni dowódcy i ich jednostki podlegały dowódcy najbliższej jednostki niemieckiej. W Niemczech w portach bałtyckich stacjonowało pięć batalionów „zasłony dymnej”, specjalistycznych oddziałów zajmujących się stawianiem zasłony dymnej przed nalotami, a w Wiedniu 92. batalion „Czarnych Koszul”. We Francji nadal działały odziały milicji włoskiej, batalion bezpieczeństwa, a także batalion ciężkiej artylerii. W Grecji – dwa bataliony artylerii pułku „Diemonte”, osiem batalionów karabinów piechoty, elementy 7. pułku piechoty, 24. Legion „Czarnych Koszul”. W Chorwacji – 49. Legion „Czarnych Koszul”, a w Czarnogórze – 72. i 86. Legion „Czarnych Koszul” oraz 81., 82., 40., 49., 33., 111., 114. batalion tejże formacji. W Rosji poza eskadrą transportową działał 834. pułk medyczny. Doliczyć także trzeba jednostki włoskiej marynarki w bazie w Bordeaux. W każdym większym mieście stacjonował garnizon w sile przynajmniej kompanii, których sformowano ogółem 44.
Ciekawym zagadnieniem jest to, że w samej Francji – jak się oblicza – stacjonowało od 35 do 40 tysięcy żołnierzy włoskich. Właśnie w okolicach Bordeaux powstał Dywizja „Atlantica”, jednak nigdy nie była zwartą formacją i nigdy jako taka nie brała udziału w walkach. Walczyła po alianckim desancie na północy Francji jako luźne, porozrzucane po całym froncie jednostki. Włosi walczyli również w składzie niemieckich jednostek. W samej Normandii w większości włoskie były: 645. Kust.Art.Rgt., 651. Fest.Art.Rgt., 855. Fest.Art.Rgt. Niemcy wykorzystywali włoskich ochotników w składzie artylerii nabrzeżnej również w Cherbourgu, Hawrze, Calais, Breście i Lorient. Jeśli chodzi o walkę na pierwszej linii w czasie kampanii w Normandii, jedynymi pewnymi informacjami są relacje o walkach Włochów w składzie 736. Pułku Grenadierów, 716. Dywizji Piechoty 1261. Pułku Artylerii. Z tym wiąże się ciekawa historia. Włosi obsługiwali bowiem cztery baterie pułku i bronili fortu w okolicach Marcouf na plaży „Utah”. Z tego co wiadomo, zatopili jeden niszczyciel. W jednej trzeciej również kolejne trzy pułki artylerii składały się z ochotników włoskich, a były to pułki 1261., 1262. i 1709. Włoscy artylerzyści walczyli dzielnie i z poświęceniem, jednak wszystkie trzy jednostki zostały zniszczone w ciężkich walkach z brytyjskimi oddziałami pancernymi w okolicach Montebourga między 19 a 27 czerwca. Ogółem włoscy ochotnicy w czasie pierwszego dnia inwazji obsadzali 24 baterie w Normandii. Włosi również obsadzali w całości jedną z twierdz – wyspę Cézembre nieopodal Saint-Malo. Po ciężkich walkach i wielu nalotach bombowych poddali się dopiero 1 września 1944 roku – przeżyło 69 żołnierzy.
Jednostki policyjne
Policja (Pubblica Sicurezza) składała się ze specjalnych batalionów walczących z ruchem oporu, a także powstałej w 1943 roku specjalnej tajnej policji. Dowódcą był Pietro Koch, były oficer grenadierów. Początkowo dowództwo znajdowało się w Rzymie, jednak po jego zajęciu przez aliantów 4 czerwca 1944 roku dowództwo i sztab przeniosły się do Mediolanu. Podkomendni Kocha odpowiadali za za rewizje w seminarium Santa Maria Maggiore, wzięli też udział w pogwałceniu eksterytorialności Bazyliki Św. Pawła za Murami. Koch wydał również na śmierć partyzantów w Fosse Ardeatine.
W jej strukturach działała specjalna jednostka mobilna „Legione Autonomia Mobile Ettore Mutti” licząca cztery tysiące ludzi, w całości zmotoryzowana, z lekkimi wozami opancerzonymi, której zadaniem było zwalczanie partyzantów w okolicach Mediolanu. W mieście Brescia sformowano Mobilną Jednostkę Uderzeniową „ISPA”, która tak naprawdę pełniła funkcję Inspektoratu policyjnego, koordynującego wszelkie działania jednostek policyjnych. Prawdziwą jednostka bojową była natomiast 2. Mobilna Jednostka Uderzeniowa „ISPA”, która walczyła w okolicach Turynu. Policji Republikańskiej podlegało również sześć batalionów rozlokowanych w Padwie, Rzymie, Treviso, Gorycji, Wenecji i Pavii. W Mediolanie utworzono Policyjny Legion Arditi „Pietro Caruso”. Policji i jej dowódców bali się sami dygnitarze RSI, przerażeni ciosami, jakie zadawali policjanci przeciwnikom swego szefa, i śledztwami bez nakazu. W takich okolicznościach policja została rozwiązana 19 października 1944 roku, a jej jednostki połączono z armią.
Dodatkowo osobną grupę stanowi personel żeński i faszystowskie ochotniczki w strukturach armii i organizacji paramilitarnych. Kobiety służyły także w MVSN, w specjalnej brygadzie „Aldo Resega”, która dodatkowo była częścią „Czarnych Koszul”. Dodatkowo utworzono „Kobiecy Korpus Ochotniczy przy Republikańskich Siłach Zbrojnych”, którego zadaniem była opieka nad rannymi, pomoc pielęgniarska oraz praca biurowa i w urzędach państwowych. Na terenie Włoch z różnego rodzaju ochotników sformowano: sześć jednostek (nieokreślona formacja) szturmowych Arditi i 21. Legion „Italiani all’Estero” z Włochów, którzy w tych trudnych dniach powrócili do kraju zza granicy. Do tych oddziałów należy doliczyć 6. batalion artylerii (trzy baterie), batalion strzelców górskich „Moschettieri delle Alpi”, a na Sardynii batalion piechoty „Volontari di Sardegna” i batalion szturmowo-inżynieryjny „Forli”.
Armia ta kapituluje 28 kwietnia 1945 roku. Dzień przed tym aktem marszałek Rodolfo Graziani dostaje się do niewoli i podpisuje akt kapitulacji wobec sił angloamerykańskich.
Bibliografia:
Zbiorcza bibliografia zostanie opublikowana w części IV.
