Lotnictwo
Aeronautica Nazionale Repubblicana początkowo walczyła jako osobna, autonomiczna flota powietrzna o własnej (włoskiej) organizacji bojowej i dowodzeniu. Z czasem co prawda przejęła niemiecką organizację, czyli formacje Rotte/Schwarm, a także sposób walki; natomiast dowództwo i personel został włoski. Aczkolwiek, tak jak całe siły zbrojne RSI, były podporządkowane Kesselringowi, a przede wszystkim dowódcy jednostek Luftwaffe, marszałkowi Wolframowi von Richthofenowi. Ten ostatni w ramach operacji Fenix, pragnął wcielić lotnictwo Republiki Salò do Luftwaffe, jako „Legion Włoski” pod dowództwem czysto niemieckim. Jednak po ostrych protestach Mussoliniego u Hitlera Richtofena odwołano, a jego miejsce zajął von Pohl.
Motywy wstąpienia do sił powietrznych marionetkowego państwa były różne; od nieuznania sposobu podpisania zawieszenia broni, przez niechęć do walki u boku niedawnego wroga, z którego ręki, jak by nie było, zginęło wielu kolegów, po chęć obrony Włoch przed nalotami bombowymi aliantów czy zwykłe poczucie obowiązku i związania przysięgą. Rzadko były to pobudki ideologiczne, odwrotnie jak w siłach lądowych. Poza tym samo państwo nie było popularne wśród personelu i dowództwa lotnictwa. Na tej płaszczyźnie dochodziło więc do nieporozumień i konfliktów nie tylko w lotnictwie RSI, ale także w szeregach lotników walczących po stronie aliantów. Ci drudzy często odmawiali eskortowania wypraw bombowych na północnowłoskie zakłady przemysłowe i miasta, a jeśli to robili, było to bardziej towarzyszenie bombowcom niż ich osłona. Natomiast piloci Duce ograniczali się do obrony przestrzeni powietrznej, miast, fabryk północnych Włoch. Brali udział w akcji przeciw siłom aliantów, ale odmawiali walki przeciw kolegom z południa. Miedzy nimi istniało nieformalne zawieszenie broni, a spotkanie w powietrzu kończyło się co najwyżej wymianą pozdrowień. Preferowano jednostki myśliwskie zgrupowane w Gruppo Caccia (Grupy Myśliwskie) złożone ze Squadriglia (eskadr), na których stanie było 15–20 maszyn. Do czasu kiedy do akcji weszły siły sprzymierzone z aliantami Włoskie Lotnicze Siły Współwalczące (ang. Co-Belligerent Air Force, wł. Aviazione Cobelligerante Italiana), niektórzy piloci z północy zostali już asami:
Major Mario Bellagambi – II Gruppo Caccia – 10 zwycięstw,
Kapitan Ugo Drago – II Gruppo Caccia – 9 zwycięstw,
Major (wstępował do sił powietrznych RSI jako kapitan) Adriano Visconti – I Gruppo Caccia – 7 zwycięstw,
Porucznik Carlo Cacchi – I Gruppo Caccia – 5 zwycięstw,
Porucznik Giovanni Sajeva – I Gruppo Caccia – 5 zwycięstw,
Starszy sierżant Attillio Sanson – II Gruppo Cacia- 5 zwycięstw.
Od 10 października 1943 roku, po wezwaniu i apelu pułkownika Ernesta Botto (weteran wojny domowej w Hiszpanii, a także późniejszy dowódca Aeronautica Nazionale Repubblicana), który wzywał do tworzenia formacji lotniczych przy nowo powstałym rządzie Duce, formowano jednostki lotnicze. Powstawały w sposób niezorganizowany i spontaniczny. Przykładowo kapitan Visconti przeleciał z Sardynii do Guidonii we Włoszech formacją trzech myśliwców Macchi C. 205 Veltro, z ośmioma pilotami na pokładach (!), unikając tym samym internowania przez Niemców i zagarnięcia przez nich maszyn. Lotnisko Besso nieopodal Milanu stało się pierwszą bazą, gdzie zbierali się piloci grup myśliwskich i samolotów rozpoznawczych z personelem. Lotnisko Varese stało się tymczasową bazą lotnictwa torpedowo-bombowego, natomiast Venegano i Bergamo – lotnictwa transportowego. Pierwsza duża Grupa Myśliwska powstała na lotniskach wokół Rzymu. Dowodzili nią generał Tessari, pułkownik Toni i pułkownik Castellani. W jej skład wchodziło wiele indywidualności, w tym wspomniany Visconti (późniejszy dowódca I Gruppo Caccia). Stopniowo z ogólnego chaosu zaczęły wyłaniać się struktury pełnowartościowych sił powietrznych. 101 Gruppo Autonomo Caccia Terrestre (myśliwska) powstała we Florencji pod dowództwem majora Michellego i wkrótce została przeniesiona do Mirafiori koło Turynu (na początku 1944 roku). Z powodu braku części zamiennych i zużycia maszyn została rozwiązana i przetransportowana do Niemiec, gdzie przezbrojono ją na Bf 109. Jako pełnowartościowa grupa powróciła w sierpniu 1944 roku pod nazwą II Gruppo Caccia (i pod dowództwem majora Borgogano). Squadriglia Complementone Caccia „Montefuso” sformowana została na lotnisku Venezia Role koło Turynu. Była to jednostka myśliwska wyposażona w maszyny Fiat G.55 Centauro i Macchi C.205.
Myśliwiec Macchi C.205 w Muzeum Lotnictwa Włoskiego w Vigna di Valle, jeden z trzech egzemplarzy, które przetrwały po dziś dzień
Oren Rozen, na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
W tym samym czasie powstała z inicjatywy kapitana Foggioniego grupa o charakterze torpedowo-bombowym, złożona początkowo z trzech maszyn typu Savoia-Marchetti SM.79 Sparviero, bazująca w okolicach Florencji. Wkrótce przeniesiono ją do Wenecji i tam zasilono dwunastoma maszynami tego samego typu. Po dostosowaniu wszystkich samolotów do najnowszych standardów i dostarczeniu nowych maszyn stworzono Gruppo Autonomo Aeroiluranti „Buscaglia” (na cześć asa torpedowo-bombowego Carla Emanuelego Buscaglii, który zaginął w 1942 roku w akcji nieopodal Gibraltaru). W skład jednostki wchodziły trzy eskadry. Uczestniczyła między innymi w atakach z Luftwaffe na przyczółek aliancki pod Anzio, a także w akcjach przeciw marynarce alianckiej. Na jej koncie odnotowano zatopienie czterech statków o wyporności 30.000 BRT, a także uszkodzenie dwóch kolejnych w okolicach Gibraltaru.
1 Gruppo Aerotransporti „Terraciano” sformowana została na lotnisku Orio al Senio w pobliżu Bergamo w listopadzie 1943 roku (dowodził major Bellizzori). Była to jednostka bombowo-transportowa, a przynajmniej grupowała pilotów takiej specjalności, z tym że początkowo grupa nie posiadała samolotów i czekała na ich dostarczenie z Niemiec. W końcu sojusznik przekazał na potrzeby Włochów maszyny Savoia-Marchetti SM.81 Pipistrello, które po 8 września zostały zajęte. 21 stycznia 1944 roku jednostkę przeniesiono do Gosler na szkolenie, dozbrojono w dodatkowe 24 maszyny, a w kilka dni później – w kolejne dziesięć nowych dostarczonych z Włoch. Grupa ta współdziałała z VI Luftflotte na froncie wschodnim.
Ostatnią grupę myśliwską utworzono pod koniec grudnia 1943 roku pod dowództwem majora Quattrociocchiego. Był to zlepek wszystkich dostępnych jeszcze typów maszyn myśliwskich, ale także transportowych i bombowych, grupujący także w swoich strukturach mechaników i specjalistów od odzyskiwania uszkodzonych maszyn. Grupa zajmowała się również transportem członków rządu (Reparto Aerocallegamento Sattozegrentarito). Nawet Niemcy musieli w końcu przyznać, iż włoscy piloci stanęli na wysokości zadania, jeżeli chodzi o obronę nieba Italii. Stopniowo maszyny Luftwaffe przerzucano na bardziej zagrożone odcinki frontów, a ich zadania przejęły załogi ANR.
Poza głównymi jednostkami sił powietrznych Mussoliniego utworzono także wiele mniejszych jednostek, na samolotach włoskich (także starszych modeli Fiat CR.42 Falco, Macchi C.200 Saetta), przekazywanych stopniowo przez Niemców. Utworzono dwie szkoły dla pilotów w Casabiance i Venezia Reale. W miarę możliwości stopniowo zastępowano maszyny produkcji krajowej, do których brakowało części zamiennych, dostarczanymi z Rzeszy samolotami Messerschmitt Bf 109. Ogólnie lotnictwo myśliwskie Republiki Salò otrzymało w ramach przezbrajania lotnictwa od 70 do 90 Bf 109. Były to głównie maszyny typów G-10 i K-4. Pierwszą zorganizowaną operacją powietrzną ANR była akcja przeciw formacji bombowców B-17 Flying Fortress, eskortowanych przez P-38 Lightning (I Gruppo Caccia, na samolotach MC.205V). Było to 3 stycznia 1944 roku. Po walce kapitan Visconti, podporucznik Lugari i starszy sierżant Cuscuna zgłosili po jednym zestrzeleniu. W czasie postępu aliantów kwietniu 1945 roku terytorium RSI skurczyło się do obszarów wokół Mediolanu, Varese i Malpense. Stamtąd wystartowała ostatnia wyprawa I i II Gruppo Caccia, już na Bf 109G-10, przeciwko bombowcom B-24, które leciały nad Przełęczą Brennerską. Stracono pięć maszyn przy jednym tylko zwycięstwie. 24 kwietnia załogi II Gruppo zniszczyły swoje maszyny. 27 kwietnia piloci I Gruppo zrobili to samo i z bronią w ręku przebijali się na północ (29 kwietnia major Visconti został wraz z towarzyszami rozstrzelany przez partyzantów komunistycznych). Część pilotów wraz z Niemcami ewakuowała się do Rzeszy.
Jednostki lądowe lotnictwa
Poza obroną przeciwlotniczą dowództwo lotnictwa posiadało pięć batalionów szkolnych, dziewięć batalionów piechoty, których zadaniem miało być zwalczanie ewentualnego desantu z powietrza, i pułk spadochroniarzy (Reggimento Paracadutisti) „Folgore”. Składał się z trzech batalionów: „Folgore”, „Nembo” i „Azzuro”. Dowództwo nominalnie było włoskie, jednak i dowódca, i jego zastępca mieli „do pomocy” oficera niemieckiego. Dowódcą został pułkownik Dalmas (wraz z majorem Adolfem Krügerem), zastępcą został major Mario Rizzati (wraz z kapitanem Halsem Gerholdem), który był również dowódcą batalionu „Folgore”. Batalionem „Nembo” dowodził porucznik Romano Ferretto, a batalionem „Azzurro” – kapitan Alfredo Busoli. Pułk walczył głównie przeciw partyzantom, a w 1945 roku – na pierwszej linii frontu w składzie niemieckiego LXXV Korpusu. W marcu 1945 roku walczył u podnóża Alp wraz z cofającymi się siłami niemieckimi. Nieliczni spadochroniarze przeżyli i 6 maja poddali się amerykanom opodal Aosty. Dodać należy, iż ostatnią włoską jednostką spadochroniarzy była tak zwana Dywizja „Azzurra Aquila” (Niebieski Orzeł), formowana od początku 1945 roku, ale z góry wiedziano, że będzie spełniać bardziej funkcję jednostki piechoty niż powietrznodesantowej. Jej struktura bardziej przypomniała niemiecką dywizję polową Luftwaffe niż spadochroniarzy. Zresztą formowana była z batalionów treningowych lotnictwa republikańskiego, batalionów antydywersyjnych lotnictwa, obsługi naziemnej lotnisk i artylerii przeciwlotniczej. Co ciekawe, po wojnie na nowo sformowano Brygadę „Folgore”, która jeszcze niedawno brała udział w kilkunastu misjach NATO w Afganistanie, Kurdystanie i Kosowie.
Adriano Visconti di Lampugnano
Autor nieznany
Marynarka wojenna
Nowo powstała marynarka Republiki Socjalnej Włoch, czyli Marina Militare Repubblicana, była chyba najmniejszą liczebnie formacją nowych sił zbrojnych Mussoliniego. Większość marynarki królewskiej jeszcze przed oficjalnym ogłoszeniem zawieszenia broni wypłynęła z portów i skierowała się w stronę Malty, aby poddać się aliantom. Tylko niewielka liczba małych w większości okrętów z załogami zdecydowała się na służbę w marynarce republikańskiej.
W jej skład wchodziły miniaturowe okręty podwodne, których było ogółem szesnaście. Jeden z nich, o oznaczeniu CM.1, tak jak większość najpierw został przejęty przez Niemców i przekazany nowej sojuszniczej marynarce, kolejne pięć o oznaczeniach CB.1, CB.2, CB.3, CB.4, CB.6 wchodziło w skład Gruppo Sommergibili CB „M.O. Livio Piomarta”, która operowała z portu w Konstancy (Rumunia) nad Morzem Czarnym. Kolejne okręty w numeracji od 13 do 22 operowały z baz w północnych Włoszech na Morzu Śródziemnym. W skład marynarki wchodziły także ścigacze (Motosiluranti) MS.41 (były jugosłowiański Orjon), MS.75, MS.16 i MS.34, jednostki zwalczania okrętów podwodnych (V.A.S.) o oznaczeniach V.A.S.252, 253 i 263 (niem.: RA.252, 253, 263). stawiacz min RD.212 i zbiornikowiec Gondar (przemianowany z Bormidy), który służył jako statek zaopatrzeniowy dla Decima Flottiglia MAS w La Spazia. Należy także wspomnieć o chyba najważniejszym elemencie marynarki RSI, czyli właśnie o flotylli MAS. „Żywe torpedy” zgrupowano w Sqauadraglia MAS „Castagnacchi”, która po pełnym sformowaniu i dozbrojeniu operowała w latach 1944–45. Łącznie liczyła dwanaście jednostek bojowych (M.A.S.505, 525, 531, 553, 556, 557, 561, 562, 502, 504, 522, 544).
W tym miejscu wypada także przywołać o włoskie okręty podwodne, które w momencie podpisania aktu zawieszenia broni 8 września 1943 roku pozostawały na morzach i oceanach. Po ogłoszeniu zawieszenia broni Japończycy opanowali trzy okręty znajdujące się w ich portach. Comandante Alfredo Cappalini przebywał w Sabangu, natomiast Reginald Gulliani i Torelli – w Singapurze. Co ciekawe, początkowo Włochów osadzono w „otwartych” obozach, ale wkrótce znaleźli się w takich samych nieludzkich warunkach jak jeńcy alianccy (więzienie w Changi). Natomiast w Bordeaux internowano dwa kolejne okręty podwodne, Giuseppe Finzi i Alpinio Bagnalini. Po oficjalnym utworzeniu nowego sojuszniczego państwa większość internowanych załóg wyraziła chęć dalszego prowadzenia walki po stronie państw Osi. I tak po przezbrojeniu i modernizacji, w czasie których dodano działa pokładowe i uzbrojenie przeciwlotnicze, Giuliani został przemianowany na UIT-23, Cappelini na UIT-24, a Torelli na UIT-25. We Francji natomiast Finzi otrzymał oznaczenie UIT-21, a Bagnoli – UIT-22. Stany osobowe załóg uzupełniono personelem Kriegsmarine. Załogi te zajmowały się także szkoleniem załóg japońskich, natomiast Włosi, którzy nie mieli wyszkolenia w marynarce, służyli w oddziałach pomocniczych marynarki (obrona przeciwlotnicza, służby zaopatrzeniowe…) Ciekawostką jest, że załoga UIT-24 jeszcze w sierpniu 1945 roku przyczyniła się do zestrzelenia bombowca B-25 Mitchell nad Kobe.
Bibliografia:
Źródła:
Kesselring A., Żołnierz do końca, Warszawa 1996
Schramm P.E., Kriegstagbuch des Oberkommandos der Wehrmacht, t. 6, cz.2, 1943, Berlin (1961)
Schramm P. E., Kriegstagbuch des Oberkommandos der Wehrmacht, t. 8, cz. 2 1944 – 1945, Berlin (1961)
Publikacje
Bagnasco E., Cernuschi E., Le navi da guerra italiane 1940-1945, Parma 2003
Corvaja S., Hitler i Mussolini, Warszawa 2004
Cossin-Scott Ch., McBride, Women al. war 1939-1945, Londyn 1980
Bosworth R. J. B., Mussolini’s Italy. Life under the fascist dictatorship, 1915- 1945, New York 2007
Dąbrowski R., Sto dni Mussoliniego, Warszawa 2002
D’Amico F., Volmtini G., Regia Aeronautica, Hikory of the Aeronautica Nazionale Repubblicana and the Italia Co- Belligerent Air Force 1943-45, cz. 2, Carrolton 1986
Foro P., Włochy faszystowskie, Kraków 2008
Fraser D., Żelazny Krzyż-Biografia Rommla, Warszawa 1997
Greene J., Massignami A., The Black Prince and the Sea Devils. The Story of Valerio Borghese and the Elite Units of the Decima Mas, Cambridge 2004
Holland J., Piekło Italii. Kampania włoska 1944-45: od Monte Cassino do kapitulacji, Warszawa 2008
Irving D., Wojna Hitlera, Warszawa 1996
Jovett P., Andrew S., The Italia Army 1940-45 (3) Italy 1943-45. Londyn 2001
Jurado C. C., Lyles K., Foreign volunteers of the wehrmacht 1941-45, Oxford 1999
Jurato C. C., Honnan P., Resistonce Warfare. Resistonce and collaboration in Western Europe. 1940-1945, Londyn 1985
Quarrie B., German Ariborne Divisions: Mediterraenean Theather 1942- 1945, Oxford 2005
Lamb R., War in Italy 1943-1945. A brutal story, New York 1997
Lang von, J., Między Hitlerem a Himmlerem. Generał Karl Wolff, Kraków 2005
Macksey M., Kesselring, Warszawa 2004
Piekałkiewicz J., Wojna Pancerna 1939-1945., Warszawa 2002
Piekałkiewicz J., Monte Cassino, Warszawa 2003
Rocco G., L’organizzazione militare della RSI sul finire della seconda guerra mondiale, Milano 1998
Solarz J., Ledwoch J., Czołgi włoskie 1939-1945, Warszawa 1995
Solarz J., Anzio-Nettuno 1944, Warszawa 1994
Trey R., Żołnierze Mussoliniego, Warszawa 2000
Thomas N., Mikulon K., Pawlovic D., Axis Forces in Yugoslavia 1941-45, Oxford 2001
Molendowski L., Operacja “Zimowa Burza” – ostatnie zwycięstwo Państw Osi, „Militaria XX wieku” nr 1 (34) 2010
Molendowski L., Dywizja SS Mussoliniego, 29. Dywizja Grenadierów Waffen-SS (włoska), „Militaria XX wieku. Wydanie Specjalne”, 1(13) 2010
