Świat po II wojnie światowej. U progu zimnej wojny

Po zakończeniu II wojny światowej i upadku III Rzeszy, nastąpił wyraźny i stopniowo coraz wyraźniejszy podział świata na dwa przeciwstawne bieguny. Jedym z nich był Związek Radziecki, który II wojnę światową zakończył jako dysponujący ogromną potęgą militarną wielki zwycięzca faszystowskich Niemiec. Armia Czerwona była, poza armią amerykańską, najpotężniejszą armią na świecie. ZSRR de facto podporządkował sobie całą wschodnią i południowo – wschodnią Europę, czyniąc z państw z tych regionów swoich wasali. Wyjątkiem była jedynie Jugosławia, której przywódca – marszałek Tito starał się uczynić ją tak dalece niezależną jak to możliwe od radzieckich wpływów i dyktatu Kremla, co faktycznie udało się mu w dużym stopniu osiągnąć. Jednak inne kraje wschodniej Europy stały się posłusznymi satelitami Moskwy, tworząc blok krajów demokracji ludowej – znanych jako „demoludy”.
Rządzący twardą ręką imperium sowieckim Józef Stalin, którego pozycja bardzo się umocniła po pokonaniu hitlerowskich Niemiec, nie zamierzał oczywiście „spocząć na laurach”, lecz dążył do dalszego powiększania potęgi politycznej i militarnej Związku Radzieckiego. Jego zadanie nie było jednak łatwe. Na drodze do światowej dominacji komunizmu stanął mu bowiem największy od tej pory przeciwnik – Stany Zjednoczone.
USA już w trakcie wojny, kiedy to zmobilizowały swoją gospodarkę do wojennego wysiłku, zaczęły niezwykle stawać się potęgą. Jednakże prawdziwym i niezwykle spektakularnym znakiem ich siły jako nowego supermocarstwa, stało się unicestwienie za pomocą dwóch bomb atomowych Hiroszimy i Nagasaki, co spowodowało szybką kapitulację Japonii i dało Amerykanom do rąk ogromny atut. Odtąd dysponowali bronią o olbrzymiej mocy, zdolną zniszczyć choćby każde duże miasto w Rosji. Stosunki między supermocarstwami – Sowietami a USA i ich europejskimi sojusznikami tak przyjazne w czasie wojny, po 1945 roku zaczęły się stawać coraz bardziej napięte. A powstała po wojnie nowa sytuacja międzynarodowa wcale nie umożliwiała stabilizacji i osiągnięciu porozumienia.

5 marca 1946 r. Winston Churchill wygłosił historyczne przemówienie, w którym padły słowa: „żelazna kurtyna”. To określenie niezwykle trafnie oddawało sytuację istniejącą w Europie, przedzielonej w istocie szczelną, komunistyczną kurtyną na dwie części. Wielu historyków i badaczy uważa, że to właśnie wtedy rozpoczęła się „zimna wojna”- wieloletni okres napięć pomiędzy sowietami a Amerykanami Był to czas walki o światową dominację i osiągnięcie za wszelką cenę przewagi na przeciwnikiem, czas, gdzie poważniejszy konflikt mógł nagle przerodzić się w III wojnę światową , gdyby jedna ze stron – potęg nuklearnych poprostu pierwsza „nacisnęła przycisk”…

Pierwszy poważniejszy kryzys nastąpił już w 1948 roku, kiedy to siły sowieckie zablokowały podzielony na strefy sojusznicze Berlin. Kryzys udało się zażegnać zachodnim sojusznikom tworząc „most powietrzny”, dzięki któremu udało się regularnie dostarczać odciętemu miastu zaopatrzenie. Dwa lata później wybuchł poważny konflikt w Korei. W trwającej trzy lata wojnie stronę północną – pod rządami fanatycznego przywódcy Kim Ir Sena wspierały ZSRR Stalina i Chiny Mao-Tse-Tunga, a stronę południową – siły ONZ pod dowództwem gen. MacArthura, ale główny ciężar wojny ponosiły Stany Zjednoczone. Amerykańskie zaangażowanie po wojnie koreańskiej wciąż wzrastało zwłaszcza wszędzie tam, gdzie dany kraj lub region zagrożony był widmem komunizmu. USA i ZSRR prowadziły coraz bardziej szaleńczy wyścig zbrojeń, rozbudowując zwłaszcza swoje siły strategiczne. Rosjanie od 1949 roku posiadający broń atomową, a od 1953 r. wodorową szybko doganiali Amerykanów w tej dziedzinie. Zarówno NATO, założone w 1949 roku, jak i Układ Warszawski, powstały w 1955 roku, były zdominowane przez oba supermocarstwa. Jednakże zarówno prezydent Truman, jak i Eisenhower, nie potrafili skutecznie uzyskać przewagi strategicznej USA nad Związkiem Sowieckim i wciąż byli niejako „krok w tyle” za Rosjanami. Dopiero młody i energiczny prezydent John Kennedy obejmujący to stanowisko w styczniu 1961 roku doprowadził do zmiany tej sytuacji. <>

Fidel Castro u władzy i przyjaźń kubańsko-radziecka

Nowo wybrany amerykański prezydent zdawał sobie sprawę z konieczności szybkiego zniwelowania przewagi Rosjan w dziedzinie strategicznych sił zbrojnych, którą udało im się osiągnąć, co przejawiało się choćby w liczbie rakiet międzykontynentalnych obu stron (Rosjanie mieli ich w 1960 r. prawie dwukrotnie więcej niż Amerykanie), czy „na polu kosmicznym”. Rosjanie już w 1957 roku wystrzelili pierwszego sztucznego satelitę o nazwie „sputnik”, a także jako pierwsi posłali w kosmos człowieka – słynnego Jurija Gagarina.

Kennedy szybko doprowadził do zwiększenia budżetu na cele wojskowe o 8 mld USD. Przełożyło się to wkrótce na zmniejszenie dystansu do sowietów, a następnie bardzo szybkie zwiększenie przewagi Amerykanów. Już w roku 1961 ZSRR miał 13 rakiet międzykontynentalnych mniej niż USA, a w 1963 różnica wynosiła już aż 324 rakiety! Ponadto Amerykanie uzyskiwali przewagę w ilości i jakości okrętów podwodnych o napędzie atomowym zdolnych do przenoszenia broni jądrowej, czy w dziedzinie bombowców strategicznych… Jednak i Rosjanie ciągle znacząco zwiększali swój potencjał. Wyścig wciąż trwał i nic nie zapowiadało, by miał się zakończyć.
Na przełomie lat 50. i 60. zaczęła się nagle krystalizować wielce korzystna dla Rosjan sytuacja – pojawiła się możliwość uzyskania realnej przewagi strategicznej nad Stanami Zjednoczonymi.

Do gry między dwoma supermocarstwami włączyła się Kuba – dotychczas nieuwzględniana w planach żadnej ze stron.
Od 1953 r. na Kubie, rządzonej twardą ręką przez dyktatora Fulgencio Batistę, zaczął działać aktywnie przeciw jego reżimowi 26 – letni adwokat z zamożnej rodziny kubańskiej –Fidel Castro. Pierwszy atak jego 200 – osobowej grupy powstańców na koszary wojsk Batisty zakończył się klęską. Podobnie nieudana była podjęta trzy lata później prawie samobójcza próba konfrontacji z wojskami rządowymi. Jednakże mimo wielu niepowodzeń Castro zyskiwał coraz większą popularność wśród społeczeństwa znękanego przez reżim Batisty, co w efekcie prowadziło do szybkiego wzrostu liczebności jego armii, podczas gdy rosła masowo dezercja z wojska znienawidzonego już powszechnie dyktatora. Ostatecznie w styczniu 1959 roku wojska powstańcze pod dowództwem osławionego dowódcy i przyjaciela Castro – Ernesto Che Guevarry wkroczyły do Hawany, a w miesiąc później Castro stanął na czele rządu i został de facto głową państwa. Szybko doprowadził do poważnego zaostrzenia stosunków z USA, nacjonalizując przemysł rozrywkowy i wielką cześć zakładów przemysłowych należących do amerykańskich przedsiębiorców, w wyniku czego ponieśli oni ponad 2 mld dol. strat. W sierpniu 1960 r. wszystkie przedsiębiorstwa amerykańskie znalazły się w rękach Castro. Działania przywódcy kubańskiego i jego ideologia prokomunistyczna nieuchronnie prowadziły do poważnego zatargu ze Stanami, tak więc konieczne było znalezienie silnego protektora i sojusznika, zdolnego wspomóc Kubę w przeciwstawieniu się Stanom. I taki sojusznik bardzo szybko się znalazł…

W lipcu 1959 r. w wyniku spotkania szefa wywiadu kubańskiego z ambasadorem ZSRR i rezydentem KGB w Meksyku, na Kubę przybyło stu radzieckich doradców i instruktorów, którzy praktycznie zastępowali wyjeżdżających doradców amerykańskich, zatrudnianych jeszcze przez poprzedni reżim Batisty. Na początku 1960 r. do Hawany przybyła rosyjska delegacja z wicepremierem Mikojanem na czele. Ustalono, że Moskwa udzieli Kubie sumę 100 mln dol. pomocy i zakupi 5 mln ton kubańskiego cukru. We wrześniu tego roku podczas pobytu w Pradze brata Castro – Raula, ustalono szczegóły obustronnej współpracy wojskowej.

Rosjanie zacieśniając coraz bardziej współpracę z Kubą i oferując jej coraz większe poparcie, zdawali sobie sprawę, jak duże korzyści mogą tym samym osiągnąć. Bliskość terytorium USA dawało ogromne możliwości wywiadowi radzieckiemu, a także możliwość zadania potężnego uderzenia Stanom Zjednoczonym w wypadku wybuchu ewentualnej wojny atomowej. Kuba miała się, w zamyśle Kremla, stać czymś w rodzaju wielkiej bazy militarnej Związku Radzieckiego, potężnym atutem umacniającym pozycję Rosjan na zachodniej półkuli, dotychczas tam nieobecnych. Strategiczne położenie Kuby – wciągniętej już na orbitę światowego komunizmu, czyniło z niej kolejnego, niezwykle ważnego satelitę ZSRR i otwierało wiele nowych możliwości komunistycznemu supermocarstwu.
Biały Dom doskonale zdawał sobie sprawę z takiego obrotu sprawy. W styczniu 1961 r. prezydent Eisenhower zerwał z Kubą stosunki dyplomatyczne, a ponieważ Castro stawał się coraz bardziej niewygodny i zuchwały, CIA zaczęła dążyć do jego fizycznej likwidacji. Operacji usunięcia Castro, zapoczątkowanej jeszcze w drugiej połowie 1960 nadano kryptonim „Mangusta”. Wszelkie, często bardzo wymyślne próby zabójstwa Castro podejmowane przez CIA spaliły na panewce i ostatecznie w 1962 r. zarzucono ten pomysł.
W początkach prezydentury Kennedy’ego, CIA podjęła próbę interwencji zbrojnej w Zatoce Świń na Kubie w kwietniu 1961 r., mającej na celu obalenie kubańskiego przywódcy. Operacja okazała się całkowitym fiaskiem – stracono zarówno wielu ludzi (rebeliantów walczących z rządem Castra) jak i sprzęt m.in. samoloty B-26 i wiele rodzajów broni z demobilu. Był to wielki cios dla prestiżu Stanów i znacznie osłabił pozycję Kennedy’ego na świecie. Rosyjski przywódca – Nikita Chruszczow, zachęcony niepowodzeniami Amerykanów w konflikcie z Kubą oraz własnymi sukcesami w umacnianiu współpracy i przyjaźni kubańsko – radzieckiej postanowił zagrać bardzo ostro. Wiedział, że bardzo wiele ryzykuje ale była to dla pozycji Związku Radzieckiego gra bez wątpienia warta świeczki. Wkrótce już świat miał stanąć przed największym podczas całej zimnej wojny kryzysem atomowym i najpoważniejszym konfliktem między dwoma supermocarstwami w powojennej historii świata.

Początki kryzysu

Latem 1962 r. w Moskwie gościła delegacja kubańska z Raulem Castro na czele. Prawdopodobnie to wtedy zapadła decyzja, która miała bezpośrednio rzutować na zaistnienie kryzysu kubańskiego. Postanowiono, że na Kubę zostaną wysłane radzieckie rakiety krótkiego i średniego zasięgu – SS-4 oraz SS-5. Rosjanie zdecydowali się tym samym na krok, jakiego jeszcze nigdy dotychczas nie dokonali podczas trwania zimnej wojny. Pomysł umieszczenia bardzo blisko wybrzeży Stanów Zjednoczonych rakiet zdolnych przenosić głowice atomowe niósł ze sobą olbrzymie ryzyko wybuchu wojny nuklearnej, przy której II wojna mogła okazać się „niewinną zabawą”.

Kreml ustalił, że do końca 1962 r. na wyspie zostaną zainstalowane 42 pociski SS-4, a później 24 rakiety SS-5, o zasięgu do 1100 mil. Stanowiska tych rakiet miały mieć zapewnioną osłonę 24 zestawów rakiet plot. SAM. Pełna obsługa i personel baz rakietowych miał liczyć ponad 22 tys. ludzi. Cała zakrojona na szeroką skalę operacja miała być trzymana przed amerykańskim wywiadem w ścisłej tajemnicy, tak by maksymalnie opóźnić możliwość reakcji USA. Latem 1962 r. pierwsze rosyjskie okręty wyruszyły na Kubę, w swoich ładowniach przenosząc rakiety i wszelki osprzęt niezbędny do ich przygotowania i odpalenia.

Według szacunków wywiadu amerykańskiego, do połowy października ok. 140 radzieckich statków dostarczyło na Kubę 42 wyrzutnie rakiet balistycznych, 144 wyrzutnie rakiet plot. SAM, 42 bombowce Ił-28 zdolne do przenoszenie broni nuklearnej oraz 42 myśliwce odrzutowe MiG-21.
Wbrew nadziejom Rosjan, Amerykanie zorientowali się szybko w całej sytuacji. Doniesienia CIA mówiły o gwałtownie rosnącej liczbie radzieckich specjalistów wojskowych na Kubie i budowie wielu instalacji militarnych nieznanego przeznaczenia. Zidentyfikowano wyrzutnie rakiet plot. SAM (surface to air missile – rakiety ziemia-powietrze). 15 września samolot obserwacyjny Lockheed P-2 Neptune sfotografował radziecki statek „Omsk” zdążający do portu kubańskiego, przenoszący dwa pojemniki, których kształt i wielkość sugerowały, że zawartość stanowią rakiety balistyczne. 19 września ponownie odkryto następną partię płynącą na wyspę.

14 października 1962 r. prezydent Kennedy i jego brat Robert – prokurator generalny, zapoznali się z nowymi zdjęciami baz radzieckich na Kubie, zrobionymi przez majora Steva Heysera z USAF (U.S. Air Force). Były na nich widoczne m.in. ciężkie pojazdy transportowe, cysterny, pociski rakietowe, baraki dla załogi, a nawet bombowce Ił-28 stacjonujące w bazie lotniczej w Camilo Cienfuegos. Kennedy był bardzo zaniepokojony dostarczonymi mu ewidentnymi dowodami, które zostały zresztą potwierdzone przez następne zdjęcia: Rosjanie i Kubańczycy instalowali 90 mil od wybrzeży Florydy wyrzutnie rakiet z głowicami atomowymi, zdolne osiągnąć cele na całym wschodnim wybrzeżu USA! Już 16 października zwołano naradę na najwyższym szczeblu, podczas której utworzono tzw. ExCom, czyli Executive Comittee of the National Security Council – Komitet Wykonawczy Narodowej Rady Bezpieczeństwa. W jego skład weszli, obok prezydenta, wszyscy najważniejsi politycy i notable w Stanach: szef CIA John McCone, wiceprezydent Lyndon Johnson , sekretarz stanu Dean Rusk, sekretarz obrony Robert McNamara, brat prezydenta Robert i kilka innych osób.
Na konferencji rozważano wiele wariantów działania, choćby tak radykalne jak bezpośrednie uderzenie lotnicze i rakietowe na bazy. Ostatecznie zdecydowano się na morską blokadę Kuby, by nie dopuścić do dalszego dostarczania na wyspę rakiet. Jednak całą operacja wydawała się bardzo trudna do przeprowadzenia, biorąc pod uwagę prawo międzynarodowe, zakazujące zatrzymywania na wodach międzynarodowych okrętów obcych bander przez jakiekolwiek państwo. Mimo to zespół wybitnych profesorów amerykańskich starał się znaleźć sposób na prawne usankcjonowanie blokady Kuby przez marynarkę i lotnictwo USA i choć nie udało się znaleźć prawnego środka sankcjonującego blokadę, to jednak ostatecznie zdecydowano się na jej wprowadzenie.

24 października Kennedy wygłosił przed kamerami przemówienie, w którym stwierdził, że dysponuje niepodważalnymi dowodami na posiadanie przez ZSRR na Kubie strategicznej broni ofensywnej i w związku z zagrożeniem bezpieczeństwa Stanów Zjednoczonych jest zmuszony podjąć bardzo stanowcze kroki. Tego dnia zapowiedziano ścisłe embargo na wszelki sprzęt wojskowy znajdujący się w drodze na Kubę, bądź mający się tam znaleźć. Każdy okręt z bronią miał zostać bezzwłocznie zawrócony, a w przypadku odmowy zawrócenia – nawet wzięty w areszt. Jednocześnie wprowadzano stałą i ścisłą kontrolę nad Kubą i jej siłami wojskowymi. Amerykański prezydent był zdecydowany bardzo twardo odpowiedzieć na wyzwanie postawione Ameryce przez imperium sowieckie. Prezydent zapowiedział, że jakikolwiek atak przeprowadzony z Kuby na państwo z półkuli zachodniej zostanie uznany jak atak na same Stany.

Blokada Kuby i dalsza eskalacja kryzysu

Blokada została wprowadzona 25 października o godzinie 14 i od tej godziny Stany zaczęły mobilizować swoją potęgę militarną. Z wielkiej bazy Guantanamo ewakuowano cywilów, a na ich miejsce sprowadzono 8 tys. marines i marynarzy. W bliskim sąsiedztwie bazy zaczęły stacjonować lotniskowce USS Indenpendence i USS Enterprise. Przygotowano do ewentualnego nuklearnego uderzenia na bazy radzieckie w ZSRR i państwach bloku wschodniego ponad 800 bombowców B-47, 550 B-52 i 70 B-58. Dowództwo sił zbrojnych USA otrzymało rozkaz Defcon-2 (defense condition), oznaczający stan bardzo wysokiej gotowości bojowej, poprzedzający Defcon-1, czyli stan najwyższej gotowości bojowej, oznaczający wojnę, lub uderzenie atomowe na Stany Zjednoczone. Defcon-2 został użyty tylko raz, właśnie podczas kryzysu kubańskiego. <>
183 okręty wojenne U.S. Navy stworzyły w odległości 805km od wybrzeży Kuby pierścień blokady. Każdy statek, wobec którego istniało podejrzenie, że przewozi on broń, części do rakiet itp. mógł zostać zatrzymany i zrewidowany, a po ewentualnym wykryciu broni – odeskortowany do wybranego portu poza Kubą. Gdyby jednak dany okręt nie zareagował na nakaz zatrzymania nadany przez jednostki amerykańskie, lub podjął próbę ataku lub ucieczki, wówczas mógł zostać zatopiony. Amerykanie postawili sprawę naprawdę twardo – bronić ojczyzny za wszelką cenę i nie dopuścić do dalszego dostarczania na Kubę rakiet strategicznych.
Jednocześnie dowództwo amerykańskich sił zbrojnych rozpoczęło przygotowania do inwazji na Kubę, której miało dokonać 340 tys. żołnierzy. Inwazja miała być poprzedzona intensywnymi bombardowaniami celów na wyspie. <>
Rosjanie na wieść o mobilizacji Amerykanów i wprowadzeniu kwarantanny Kuby również zareagowali zdecydowanie. W siłach zbrojnych wstrzymano wszelkie urlopy, przepustki itp.

Siły strategiczne postawiono w stan gotowości bojowej, a na Kubie przyśpieszono gwałtownie tempo prac nad budową baz rakietowych. Agencja TASS – centralna agencja prasowa Związku Radzieckiego, wydała komunikat rządu radzieckiego potępiający ostro „imperialistyczne działania” Stanów Zjednoczonych, a szczególnie akt zablokowania Kuby, jako suwerennego kraju pod opieką ZSRR. Stało się jasne, że oba wielkie mocarstwa dotarły już na krawędź wojny nuklearnej…
W tym starciu dwóch gigantów znaczną przewagę miał jednak amerykański prezydent. Bazy radzieckie były budowane blisko potęgi militarnej USA, a ZSRR nie mógł zapewnić skutecznej ochrony zarówno swoim okrętom, jak i samym bazom na Kubie, znajdującym się zbyt daleko od Związku Radzieckiego. Amerykanie natomiast mogli błyskawicznie zniszczyć bazy potężnym uderzeniem lotniczym, bądź rakietowym. Ponadto uzyskali potężne polityczne poparcie innych graczy sceny globalnej. Państwa członkowskie Organizacji Państw Amerykańskich jednomyślnie, z wyjątkiem Urugwaju, poparły USA i uznały, że Rosjanie powinni szybko usunąć rakiety z Kuby. Z ciepłym przyjęciem i zapewnieniami o pełnym poparciu spotkał się dyplomata Dean Acheson, wysłany do Paryża do prezydenta de Gaulle’a. Takie samo poparcie Kennedy uzyskał od kanclerza RFN Adenauera i premiera Wielkiej Brytanii Harolda Macmillana. Amerykanie mogli być pewni poparcia całego NATO – zapewniał im to artykuł piąty, mówiący o tym, że atak na dowolne państwo należące do NATO, równe jest z atakowi na cały Sojusz. Na forum Rady Bezpieczeństwa ONZ Amerykanie także osiągnęli sukces w tym znaczeniu, że przedstawiciel USA Adlai Stevenson zręcznie oszukał przedstawiciela ZSRR Waleriana Zorina, pokazując obecnym na posiedzeniu członkom Rady fotografie baz rosyjskich na Kubie, których na tej wyspie według zapewnień Rosjanina w ogóle nie było. Stevenson udanie obnażył tym samym przed światem kłamstwa i mataczenie Rosjanina i całego aparatu kremlowskiego. <>
Jednak przywódca radziecki, mimo wielu mocnych głosów popierających Stany Zjednoczone, czuł się pewnie na tyle, by nie ustąpić tak łatwo i dalej podsycać i tak już rozgrzaną do czerwoności atmosferę zagrożenia i napięcia. Ta aura paniki i strachu przed wojną atomową uwidoczniła się szczególnie w Stanach, gdzie ludzie masowo zaczęli wykupywać broń, artykuły spożywcze, a nawet wielkie ilości proszku do prania, który uznano za niezbędny i skuteczny w likwidowaniu skażenia radioaktywnego po wybuchu atomu. W Nowym Jorku przeprowadzano próbne alarmy przeciwlotnicze. Na Kubie sytuacja była również bardzo napięta. Pod broń powołano 300 tys. rezerwistów, a armia Fidela Castro zintensyfikowała ćwiczenia i przygotowania do odparcia inwazji amerykańskiej.

Ostatnie dni napięcia

I nagle, kiedy wydawało się, że świat naprawdę czeka już wojna nuklearna, nastąpił przełom. 26 października, do Białego Domu nadszedł długi telegram Chruszczowa, w którym zawarł on propozycję wycofania rakiet z Kuby w zamian za zobowiązanie USA do niedokonywania inwazji zbrojnej na Wyspę. Jednakże już dzień później sytuacja znów się pogorszyła. Szpiegowski samolot U-2 pilotowany przez majora Andersona został zestrzelony nad Kubą przez rakietę SAM-2. Ponadto drugi U-2, dokonujący zwiadu nad bazami radzieckimi na Dalekim Wschodzie stał się celem pościgu rosyjskich myśliwców. Na domiar złego, prezydent otrzymał kolejną depeszę z Kremla informującą, że wycofanie rakiet z Kuby jest ściśle uzależnione od wycofania amerykańskich rakiet typu „Jupiter” z baz na terenie Turcji. Radio Moskiewskie przesłało tekst depeszy Chruszczowa na cały świat. Z ciężkiej i zawiłej sytuacji, jaka wytworzyła się po otrzymaniu drugiego listu Chruszczowa udało się jednak Kennedy’iemu wybrnąć dyplomatycznie w ten sposób, iż idąc za radą brata odpowiedział na pierwszą depeszę w taki sposób, jakby w ogóle nie otrzymał tej drugiej. Wydał oświadczenie, w którym nawiązał tylko i wyłącznie do pierwszej, bardziej ugodowej noty Chruszczowa. Pochwalił go za dążenie do pojednania i zgodził się na likwidację blokady oraz na gwarancję, że USA nie zaatakują Kuby. Oświadczenie to było jednakże swoistym ultimatum, ponieważ w razie gdyby Rosjanie w ciągu 24 godzin nie przystąpili do demontażu rakiet, to w dwa dni później samoloty U.S. Air Force miałyby zaatakować bazy na Kubie. ExCom (czyli komitet złożony z najwyższych oficjeli Białego Domu) był bardzo zdeterminowany w swoich zamierzeniach w tej kwestii. Wieczorem 27 października Robert Kennedy osobiście dostarczył ambasadorowi radzieckiemu Dobryninowi list prezydenta zawierający ultimatum o bezwzględnym wycofaniu rakiet z terytorium Kuby. Nikt jednak nie wiedział, jaka będzie ostateczna odpowiedź Rosjan i czy zechcą oni ustąpić przed żądaniami Amerykanów…

Ostateczne zażegnanie kryzysu

Odpowiedź Chruszczowa została nadesłana następnego dnia o godzinie 10. Radziecki przywódca zgadzał się na wycofanie z Kuby pocisków rakietowych i przetransportowanie ich z powrotem do ZSRR. Chruszczow nie wspominał już także o konieczności wycofania amerykańskich rakiet z baz tureckich. Kennedy zrozumiał, że wygrał to wielkie dyplomatyczne starcie ze swoim największym antagonistą. Udało mu się zażegnać najpoważniejszy w historii zimnej wojny kryzys i odsunąć widmo wojny nuklearnej wiszącej już nad światem.

Prezydent dostosował się do pojednawczego tonu Chruszczowa, określając jego decyzję o wycofaniu rakiet jako godną wielkiego męża stanu, oraz przeprosił za incydent z U-2, który dzień wcześniej naruszył radziecką przestrzeń powietrzną. Zobowiązał się do szybkiej likwidacji blokady wyspy i do zaniechania planów inwazji.
Już wkrótce, 5 listopada, Kubę opuścił radziecki okręt „Diwinogorsk” z 4 rakietami na pokładzie. Dwa dni później, 8 rakiet wywiózł „Metalurg Anosow”, a 9 listopada 6 rakiet zabrał ze sobą „Brack”. 20 listopada ostatnie rakiety opuściły wyspę, a Rosjanie zaczęli także rozmontowywać bombowce Ił-28 i ładować je na okręty. Tego też dnia ostatecznie zakończyła się blokada Kuby, a okręty amerykańskie odpłynęły ze swoich pozycji wokół wyspy. Pierwsza partia bombowców opuściła Kubę 15 grudnia.

Kryzys kubański sprawił, że świat znalazł się nieomal na krawędzi wybuchu wojny atomowej. To, że tak się nie stało, przypisać można zarówno twardej i zdecydowanej postawie Amerykanów, jak i „otrzeźwieniu” obu stron i uświadomieniu sobie, jak niewiele dzieli świat od nuklearnej zagłady. Niemała też zasługa sekretarza generalnego ONZ U Thanta, który aktywnie dążył do mediacji, porozumienia obu supermocarstw i zażegnania kryzysu.
Prezydent Kennedy bardzo zyskał w oczach swojego narodu, wykazując silną wolę i opanowanie w obliczu ogromnego zagrożenia bezpieczeństwa USA. Bezkompromisowe stanowisko Białego Domu spowodowało, że Chruszczow ostatecznie zrezygnował z rozpętania wojny i skapitulował. Postawa i decyzja Chruszczowa spodobała się bardzo w kręgach „Kremlowskich Jastrzębi” i od tego czasu sekretarz generalny KPZR zaczął tracić szacunek i pozycję, a w dwa lata później został zmuszony do ustąpienia ze stanowiska.

Spaliły na panewce plany przekształcenia Kuby w potężną radziecką bazę wojskową istniejącą tuż obok USA. Niemniej jednak wyspa, niezagrożona już możliwością amerykańskiej inwazji, ostatecznie pozostała pod stale umacniającą się komunistyczną dyktaturą reżimu Fidela Castro. Stosunki na linii Moskwa – Hawana pogorszyły się jednak na pewien czas i oziębiły. Władze kubańskie w całym kryzysie miały w praktyce bardzo ograniczone możliwości działania i były niejako zmuszone do akceptacji wszelkich działań i decyzji potężnego radzieckiego protektora, rząd kubański i sam Castro mieli bardzo niewiele do powiedzenia podczas starcia dwóch supermocarstw, a decyzja usunięcia rakiet z Kuby zapadła bez jakiegokolwiek liczenia się z przywódcą kubańskim.
W ciągu niecałych dwóch tygodni października 1962 r. świat niemal otarł się o wojnę nuklearną. Oba supermocarstwa jak nigdy przedtem ani potem w swej historii nie były tak blisko rozpętania „atomowego szaleństwa”. Kryzys kubański na zawsze już pozostanie jednym z najbardziej znanych symboli i epizodów całej zimnej wojny.

Kalendarium Kryzysu kubańskiego

1959 – Fidel Castro obejmuje władzę na Kubie
1960 – nawiązanie współpracy i przyjaźni radziecko – kubańskiej
1961 – nieudana próba obalenia reżimu Castro podczas operacji w Zatoce Świń
1962 IX – X – budowa baz i pojawienie się rakiet z głowicami atomowymi na Kubie

Słynne „13 dni”

15 X – ostateczne potwierdzenie obecności radzieckich rakiet na Kubie
16 X – utworzenie ExCom z prezydentem Kennedym na czele
20 X – podjęcie decyzji o ustanowieniu blokady Kuby
22 X – orędzie Kennedy’ego do narodu
23 X – OPA oficjalnie popiera wprowadzenie blokady
24 X – wprowadzenie ścisłej blokady w pasie 500 mil morskich od wybrzeży Kuby
25 X – list Kennedy’ego do Chruszczowa wzywający go do wycofania rakiet z wyspy
26 X – list Chruszczowa do Kennedy’ego wzywający do zniesienia blokady i do niedokonywania inwazji, w zamian za wycofanie rakiet z Kuby
27 X – incydenty z samolotami szpiegowskimi U-2, kolejny list Chruszczowa stawiający warunek, że wycofanie rakiet z Kuby jest uzależnione od wycofania rakiet Jupiter z baz amerykańskich w Turcji; wysłanie odpowiedzi Białego Domu na pierwszy list, zignorowanie drugiego listu Chruszczowa
28 X – ponowny list sekretarza generalnego zawierający zgodę Związku Radzieckiego na wycofanie rakiet
5 XI – wycofanie pierwszych rakiet z Kuby
20 XI – zakończenie blokady Kuby i wycofanie ostatnich rakiet
15 XII – bombowce radzieckie opuszczają wyspę

Bibliografia:

1. Bogusław Wołoszański, „Sensacje XX Wieku: Po drugiej wojnie światowej”, Wydawnictwo Magnum, Warszawa 1994.
2. Peter Calvocoressi, „Polityka Międzynarodowa 1945 – 2000”, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa 2002.
3. Bożena Bankowicz, Marek Bankowicz, Antoni Dudek, „Ilustrowany Leksykon historii XX wieku”, Kraków 2000.
4. http://en.wikipedia.org/wiki/Cuban_Missile_Crisis, Wikipedia, dn. 19.09.07